“ییلاق خشکه دریا – شاندرمن”

تالش سرزمینی زیباست. این سرزمین برای بسیاری از هموطنان ناشناخته است. حتی برای خیلی ازخود تالشان. سرزمین تالش دارای مواهب بی‌کرانی است که از سرانگشت نقاش ازلی خداوندگار هستی‌آفرین تراویده و طبیعت بی‌کران آن چنان دارای آراستگی است که آدمی در تماشای جلوه‌های بس بدیع و بی‌بدیل آن ناگزیر است انگشت حیرت به دندان گزد. «تالش‌زمین» هم مکان زیارت است؛ چه آن‌که در جای‌جای آن بزرگانی از اولیاءالله خفته‌اند. انسان‌های شریفی که در حیات خویش ملجاء و مأمنی برای مردم این سامان بودند و آن‌گاه که به دیار دوست شتافتند, تُربت‌شان زیارتگه عشاق عارف این دیار شده است. و هم محل سیاحت. سیاحتی در طبیعت‌های بکر و شگرف. گردش در تابلوهای رنگارنگ طبیعیِ تالش‌زمین آدمی را در فراسوی رؤیاهای واقعی سیر می‌دهد. طبیعت خیال‌انگیز ییلاقات مخملین سبزپوش تالش آن‌چنان زیباست که باید رفت و دید نه گفت و شنید، چه آن‌که از قدیم گفته‌اند «شنیدن کی بود مانند دیدن؟». امّا ما ناگزیریم از نوشتن. به جهت این‌که بشناسیم و بشناسانیم به دیگران تالش‌زمین‌ را.

 آن‌چه در پی می‌آید گوشه‌ای است از این دریای بی‌کران زیبایی الهی در دل جنگل‌های آرمیده در خاک تالش به نام «خشکه‌دریا». امید که با سفر به ییلاقات بی‌بدیل تالش بر هموطنان عزیز خوش بگذرد و همواره با خاطری مملوّ از شادی و مسرَّت از مسافرت‌های‌شان به تالش یاد نمایند.

موقعیت جغرافیایی و تاریخی

 خشکه­ دریا منطقه­ ی گود افتاده­ای است که در حدود ۵/۱ کیلومتر طول و به همین اندازه هم عرض دارد و با تیغه­ی کوهی که خلخال و شاندرمن را از هم جدا می­کند، چندان فاصله ندارد[۱]. در «کتاب گیلان» وسعت دریاچه‌ی خشکه­دریا به صورت تقریبی، «۴ هکتار» نوشته شده است اما این وسعت صحیح نیست و به صورت حدس و گمان ثبت شده است. در واقع کتاب گیلان با استناد به نوشته‌های رابینو وسعت دریاچه را چهار هکتار ذکر کرده است اما بر اساس آخرین اطلاعاتی که توسط پایگاه «سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور» منتشر شده وسعت خشکه‌دریا ۱۲٫۵ هکتار اندازه‌گیری و ثبت شده و عمق متوسط آن‌را حدود ۱۰ متر ثبت کرده است. همچنین در زمان رابینو در آنجا آثار قنات‎هایی دیده شده است که به نظر او برای ذخیره­ی آب استفاده می­شده است. با توجه به وفور آب در چشمه‎ها و جویبارهای اطراف منطقه وجود هرگونه قنات در این منطقه بسیار بعید به نظرمی‎رسد. نیز در خصوص وجود این قنات‎ها نگارنده به معتمدین و ریش‎سفیدان متعددی از جمله آقایان «شعبان پورمحمد چاله‌سرایی» و« احد خانی خساره‌زادی» مراجعه و پرسش نمودم ولیکن آن‎ها نیز دست کم این موضوع را تأیید نکردند. در تاریخ ۰۲/۰۳/۸۰ ضمن گفتگویی که با آقای احد خانی خساره‎زادی داشتم از ایشان پرسیدم نظر شما در مورد وجود قنات در خشکه‎دریا چیست؟ آقای خانی که از معتمدین و ریش‎سفیدان محلی ساکن در روستای دران شاندرمن است گفتند: « در افسانه‎ای محلی آمده است که در روزگاران گذشته چوپانی در ارتفاعات خشکه‎دریا به دامداری مشغول بود و منزل مسکونی‎اش در حومه خشکه‎دریا قرار داشت. از آن‎جایی که حمل و نقل شیر از ارتفاعات به منزل برایش به صورت روزمره آسان نبود , برای سهولت انتقال شیر مسیر «آلا[۲]»ی خود در «بَـنْد[۳]» تا منزل مسکونی‎اش در خشکه‎دریا را با قطعاتی سفالینه به صورت لوله‎کشی امروزی درآورده بود و بدین صورت شیر دوشیده شده را به پایین انتقال می‎داد! شاید آثار سفالینه‎هایی که کم وبیش در منطقه یافت می‎شود این ذهنیت را ایجاد کرده که در خشکه‎دریا قنات بوده باشد».

 ارتفاع خشکه­دریا از سطح دریای آزاد حدود ۱۵۰۰متر است[۴]. برای مسافرت به خشکه­دریا بایستی مسیر شاندرمن ـ دران ـ طالب دره ـ حاجی­بیجارـ لَچور ـ کوهسار را طی کرد که هر کدام از مناطق مذکور خود دارای زیبایی‌های خاصی هستند. البته هنگامی که مسافر به لـچور رسید می­تواند ادامه­ی مسیر را از طریق میمونَه ـ کوهَن ـ وییَرگا و سیف­آستونَه ـ نایَه‌شرـ أمروئَه‎خوار, طی نماید ولیکن از مسیر اخیر چندساعتی دیرتر به مقصد خواهد رسید. منطقه­ی بسیار زیبای خشکه دریا یکی از مناطق ییلاقی و بدیع شاندرمن است که در فاصله­ی تقریبی یک روزه راه (به صورت پیاده)و با مسافت حدود ۸ فرسخ از شاندرمن واقع شده است.

چگونگی ایجاد دریاچه

 به نظر می­رسد به دلیل ریزش کوه«سایله­سَر» و لغزش زمین در ضلع جنوبی این دریاچه در روزگاران گذشته و پرشدن حد فاصل دو کوه «خوئَه­لونه=Xōalōna» در ضلع شمالی و کوهِ «سایله­سَر=Sāylasar» در ضلع جنوبی، چاله‌ای بزرگ به صورت طبیعی در این منطقه ایجاد گردید. با توجه به فراوانی چشمه‌سارها و آبریزه‌های مختلف، آب‎هایی که از این طریق از مناطق مختلف بدانجا سرازیر می­شده موجب آب گرفتگی این چاله­ی بزرگِ ایجاد شده در پشتِ این زمین‌لغزش گردیده است و به تدریج آب آن زیاد شده تا جایی­که استخر بزرگی را تشکیل داده است. حومه­ی خشکه­دریا از مسیرهای شمالی و شمال غربی دارای تپه­های دل­انگیزی است که وقتی آدمی در فصل تابستان بدانجا پای گذارد از آن همه زیـبایی و صفا و صمیمتی که بر آنجا حاکم است بی­اختیار انگشت حیرت بر دهان می­برد و ناگزیر جز حمد و ثـنای خـدای سبحان هیچ بر زبـان نمی­آورد.

ورزش‌های سنتی

 با طلوع آفتاب در هر بامداد بهاری و تابستانی، زیبایی و طراوتی عجیب و غیرقابل توصیف بر منطقه مستولی می­شود که زبان از گویای آن به تمام معنای کلمه قاصر است. هر غروب صدای زنگوله­های گوسفندان و رمه­های چوپانان و نوای دل­انگیز تنها همدم چوپانان «تالشه لَـلَه» که همان نی تالشی است و صدای آبشارهای اطراف و چهچه انواع پرندگان و به طور کلی آوای دل­انگیز طبیعت همه در هم می­پیچند و با سرخی شفق که از نهان شدن و فرو رفتن آفتاب عالم‌تاب در پشت کوه­های سمت غرب منطقه، در هم آمیخته و جلوه­ای بی­نهایت طربناک بر محل متظاهر می­گردد. جوانان و مردان تالش ساکن در منطقه از دشت­های اطراف خشکه­­دریا برای تفریحاتی سنتی و غیرسنتی بهره­ی کافی را می­برند. ورزش اسب دوانی یکی از زیباترین تفریحات سنتی است که هر تابستان در خشکه­دریا و «نَرمی­چال» که یکی از دشت­های وسیع و زیبای آنجاست به مسابقه گذاشته می­شود. و در آن زنان و مردان سوارکار تالش سوار بر اسب­های بومی تالش شده و منطقه را ساعاتی در حماسه و رزم فرو می­برند که مدت‌ها آن حماسه­ها در ذهن باقی می­ماند. علاوه بر این، بازی‌های محلی از قبیل «کلا مزا» و «داله مزا» و «کشتی باوَج» دیگر تفریحاتی هستند که جوانان بومی منطقه به همان روش سنتی انجام می­دهند. «باوَج» کشتی محلی ایل تالش است که در ییلاقات منطقه مرسوم بوده و هنوز هم گه‌گاهی به شـیوه­ی متداول در عروسی­هـا انجام می­شود. همزمان و هـمراه با این کشتی «نی» نواخته می­شود، نـی­زن­ها معمولاً چوپان هستند. کشتی در فضای باز و در محوطه­ای انجام می­شود که گرداگرد آن علاقمندان و مشتاقان محلی این کشتی نشسته­اند[۵]. بازی­های بچه­ها و نوجوانان را نیز بایستی به این مجموعه اضافه نمود که آن هم جایگاه مخصوص به خودش را داراست.

ییلاقات حومه

 در اطراف خشکه­دریا ییلاقات زیبایی قرار دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از: «سیف­آستونَه (=صیف‌آستونه)»، «اَمروئَه­خوار»، «نـایَه­شَر» (گویند در ایام گذشته شهری بزرگ در آن‎جا دایر بوده است)، «چَـرَه­چـال», «گُلی‎دشت» و« سِـرَسی» به ترتیب در شمال، شـمال غرب، و غرب و نیز« دَشـتِه»، « وَنـاو» و«اورَه­بَند» به ترتیب در جنوب، و جنوب غرب. همچنین است ییلاقات بالادست‌ها و اندکی دورتر و واقع شده در ارتفاعات خشکه‌دریا از قبیل «وییَرگا», «کَلَه», «سِرَوا», «علی‌واش», «لارَژیَه». در ییلاق لارژیه قله ستبر و جاویدان «بِزِندار» معروف است و همچنین بقعه‌ی «شاه پیلَیْن» زیارتگاه تالشان منطقه می‌باشد. در جنوب ییلاق وییرگا بایستی از بقعه «جیلَرزِن» یاد نماییم که مورد احترام اهالی است.

 هر کدام از مناطق ییلاقی فوق دارای جلوه­های بدیعی است که با گفتن و نوشتن قابل وصف نیست. هر چند نگارنده با توجه به موقعیت کاری که دارد اکنون سال‎هاست از بهره‌مندی این همه مواهب بی­کران الهی محروم مانده است ولی مرغ دلش همواره در آن وادی­های به غایت زیبا پرواز می­کند چه آنکه روزگار خردسالیش را در این وادی‌های بی‌نهایت دل‌انگیز سپری کرده و از آن خاطرات بسیار خوشی به یادگار دارد.

سوغاتی‌های ییلاق

 عسل طبیعی, انواع فراورده‌های لبنی, گوشت, پشم گوسفند, ماهی و صنایع دستی (شال, پوئَه‌گیرَوِه, چَنگیلَه, انواعی از تزیینات زین و یراق اسبان) بهترین سوغاتی است که از ییلاق خشکه‌دریا می‌توان برای عزیزان خویش هدیه برد.

نویسنده: قربان صحرایی چاله سرایی

منبع: وبلاگ دران