ادبیات کودکان تالش، نیازمند توجه بیشتر

سید مومن منفرد

یکی از راه های حفظ زبان تالشی، توجه به ادبیات کودکان مناطق تالشی زبان می باشد؛ زیرا امروزه به علت استفاده از تلویزیون و دیگر رسانه ها، همه به زبان و ادبیات فارسی گرایش دارند. از طرف دیگر در زبان تالشی بسیاری از متل ها، عبارات و جملات موزونی که مربوط به کودکان و حتی موسیقی تالشی می باشد به علت عدم بکارگیری نابود شده اند و یا بخش کوچکی از آن متل ها به عنوان مثال یک بیت یا یک مصرع باقی مانده اند. حال اگر شاعران تالش بیایند در زمینه ی ادبیات کودکان تالش کار کنند و این اشعار کودکانه، تبدیل به سی دی صوتی یا صوتی _ تصویری شود و حتی در مهد کودک ها و کودکستان ها توسط مربیان به کودکان تالش زبان آموزش داده شود باعث حفظ و ماندگاری زبان تالشی می شود و از طرف دیگر ما به نسل جدید خود نیز زبان تالشی را آموزش داده ایم. درباره ی ادبیات کودکان تالش تا حال ذوالفقار احمدزاده شاعر برجسته ی تالش شمالی کار کرده که کتاب ایشان با عنوان «کرینگو» به کوشش دکتر علی رفیعی جیردهی و یاسر کرمزاده منتشر شده است. در تالش ایران نیز دو شاعر برجسته تالش فومنات آقایان نقی مهرپویا(میسواکیمَه، اَلِ بِ تِ توتَری) و انوش ناریابی(کلا کلا) در این زمینه کار کرده اند.

حال نگارنده با توجه به تک بیت ها ی باقی مانده از آن متل ها به پرورش یکی از آن ها پرداخته است که در زیر خواهد آمد. تمام تالش ها که در ییلاقات زندگی کرده اند می دانند که در هنگام بهار، تمام مناطق تالش پر از سبزه و گل می شود. در این هنگام کودکان انواع پروانه ها از جمله کفشدوزک(دارای پرهای قرمز رنگ) را می گرفتند و روی دستان خود می گذاشتند و عبارت زیر را می خواندند: (پَپو پَپو پَر آگِه/ کَنَه کَه خَبَر آگِه) یا (پَپو پَپو پَر آگِه / مَمَه کَه خَبَر آگِه) یا (پَپو پَپو پَر آگِه / یاری کَه خَبَر آگِه)… لازم به ذکر است در تالشی از رودخانه ی شفارود به سمت فومنات به پروانه، «پَپوpapu»، و از شفارود به سمت آستارا، «پَپونَه papuna» می گویند.

«پَپو پَپو پَر آگِه / کَنَه کَه خَبَر آگِه

گولَه کیسَه سَر آگِه  /  خاسَه گولی وَر آگِه»

واز بکَه خالَه خالَه / پَر بیگِه تازَه سالَه

مَدَگنی ت_ˇ چالَه / مَکَری نالَه نالَه

دنیا بی ت_ˇ زَوالَه / فرَنگ بی ت_ˇ بیحالَه

زندگی بی ت_ˇ کالَه / کوکو دییَس ک_ˇ لالَه

«پَپو پَپو پَر آگِه / کَنَه کَه خَبَر آگِه

گولَه کیسَه سَر آگِه  /  خاسَه گولی وَر آگِه»

جَنگَلی داری نَه بش / پیلَّه رواری نَه بش

اَلالَه زاری نَه بش / میشیندَه جاری نَه بش

پَپو بِه پَر بژن پَر / کَه اون هَمَه بژَن سَر

شادی بکَه هَمَه وَر / پَر آگِه ت_ˇ سَراسَر

«پَپو پَپو پَر آگِه / مَمَه کَه خَبَر آگِه

گولَه کیسَه سَر آگِه  /  فرَنگی ت_ˇ وَر آگِه»

پَپو فرَنگی یارَه / تالش اَلالَه زارَه

اَلان تازَه بهارَه / تالش خاسَه دیارَه

پَپو د_ˇ پَر قَشَنگَه / گیریَه کو وَنگاوَنگَه

نِزنی دیلم چ_ˇ تَنگَه / بَند و کو رَنگارَنگَه

«پَپو پَپو پَر آگِه / کَنَه کَه خَبَر آگِه

گولَه کیسَه سَر آگِه  /  خاسَه گولی وَر آگِه»

پَپو پَپو چ_ˇ نازَه / چ_ˇ پَر گِتِه ای رازَه

چ_ˇ کَش هَمیشَه بازَه / فرَنگی نَه بسازَه

فرَنگی ت_ˇ ناز آکَه / اشت_ˇ دیلی باز آکَه

بلبلی ت_ˇ ساز آکَه / کوکو ت_ˇ آواز آکَه

«پَپو پَپو پَر آگِه / کَنَه کَه خَبَر آگِه

گولَه کیسَه سَر آگِه  /  خاسَه گولی وَر آگِه»

بِری غَمی ت_ˇ پیگِه / قَشَنگَه عَیدی ویگِه

سَردی ریشَه ت_ˇ جیگِه / زندگی اَز سَر بیگِه

ترجمه:

«پروانه پروانه پر بگیر(پرواز کن) / از خانه ی قدیمی(باستانی) خبر بگیر(اطلاع حاصل کن)

دهانه ی کیسه یا انبان گل را باز کن / گول زیبا را در آغوش بگیر»

در راه ییلاقی و کوهستانی (تالش) پرواز کن / پرواز کن که سال نو و (بهار) آمده است

نیُفتی میان چاله ها / نکنی ناله ناله

دنیا بدون تو نابود است/ سنجاقک بدون تو بیحال است

زندگی بدون تو کال و نارس است(لذت ندارد)/ فاخته را ببین که لال است

«پروانه پروانه پر بگیر(پرواز کن) / از خانه ی قدیمی(باستانی) خبر بگیر(اطلاع حاصل کن)

دهانه ی کیسه یا انبان گل را باز کن / گول زیبا را در آغوش بگیر»

از کنارِ درخت جنگل برو / به همراه رودخانه ی بزرگ برو

به همراه لاله زار برو / به همراه بنفشه زار برو

پروانه بیا پر بزن پر / به همه خانه سر بزن سر

شادی نما پیش همه ی افراد / پرواز کن در تمام عالم هستی

«پروانه پروانه پر بگیر(پرواز کن) / از خانه ی مادربزرگ خبر بگیر(اطلاع حاصل کن)

دهانه ی کیسه یا انبان گل را باز کن / سنجاقک را در آغوش بگیر»

پروانه، دوست سنجاقک است/ تالش، لاله زار است

الان، نوبهار است / تالش دیار زیبا است

دو تا پرهای پروانه قشنگ است / در ییلاق بانگ گاوها ست

نمی دانی که دلم چقدر تنگ است / ارتفاعات ییلاقی(تالش) رنگا به رنگ است

«پروانه پروانه پر بگیر(پرواز کن) / از خانه ی قدیمی(باستانی) خبر بگیر(اطلاع حاصل کن)

دهانه ی کیسه یا انبان گل را باز کن / گول زیبا را در آغوش بگیر»

پروانه پروانه چقدر ناز است / پرواز کردنش نوعی راز است

آغوشش همیشه باز است / با سنجاقک همنشین و هم مأوا است

سنجاقک را ناز کن / دل خودت را باز کن

بلبل را به آواز تشویق نما / فاخته را به خواندن وادار نما

«پروانه پروانه پر بگیر(پرواز کن) / از خانه ی قدیمی(باستانی) خبر بگیر(اطلاع حاصل کن)

دهانه ی کیسه یا انبان گل را باز کن / گول زیبا را در آغوش بگیر»

بیا غم را (از دل ها)بردار و دور ساز / عیدی گرانبها و زیبا بگیر

ریشه ی سردی را از ریشه قطع کن / زندگی تازه ای را شروع کن  

چاپ شده در ماهنامه تالش شماره۶۸

منبع: وبلاگ ویژه شاندرمن