عمارت «سردار امجد» کاخ‌موزه می‌شود

–

مهری شیرمحمدی

در میدان امام شهر هشتپر عمارت بی‌نظیری قرار دارد که یادگار دوران ناصرالدین شاه است. این عمارت، مهم‌ترین بنای حکومتی باقی مانده دوره قاجار در غرب گیلان است که خشم مشروطه‌خواهان، آن را به آتش کشید. عمارت زمستانی «نصرت اله خان عمید‌السلطنه» ۶۰ سال پس از حوادث مشروطه، متروک بود تا اینکه در سال ۱۳۵۰ مرمت شد و به‌عنوان جمعیت هلال‌احمر تغییرکاربری داد. با شروع انقلاب، بنا در اختیار نهادهای انقلابی قرار گرفت و حالا شهرداری تالش در نظر دارد، این عمارت زیبا را تبدیل به کاخ‌موزه کند.

سردار امجد و کاخ‌هایش
نصرت الله خان عمید‌السلطنه معروف به «سردار امجد» در دوره ناصرالدین شاه «خان کرگانرود» بود. وی از نیمه دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار تا انقلاب مشروطه حاکم کرگانرود تالش بود. سردار امجد، ۲ کاخ برای پذیرایی از مهمانان و بزرگان دولتی ساخت؛ یکی کاخ زمستانی در «اتاقسرای هشتپر» و دیگری کاخ تابستانی در ییلاق‌های «آق اولر تالش».
عمارت زمستانی، در ۳ طبقه ساخته شده است. طبقه اول و دوم به‌صورت قرینه است. طبقه نخست، دارای دو در ورودی بزرگ در شمال و جنوب است. ۷ پنجره تکرار شونده با طاق‌های هلالی در هرچهارضلع بنای مربع شکل تکرار می‌شود. طبقه سوم درواقع کلاه‌فرنگی با پنجره‌های بادگیر است و کاشیکاری‌های آبی و فیروزه‌ای به کار رفته در طبقه دوم و سوم، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.
«منوچهر ستوده» وقتی دهه ۴۰ بناهای گیلان را ثبت می‌کرد از این کاخ دیدن کرده بود. آن زمان این کاخ به‌صورت ویرانه‌ای متروک در اتاقسرای هشتپر افتاده بود. تصویری که ستوده در کتاب خود منتشر کرده، نشان می‌دهد سقف بنا کاملاً از بین رفته و در و پنجره‌ای باقی‌نمانده است. با این‌حال این نویسنده، کاخ امجد را بنای باشکوهی توصیف می‌کند که نظیر آن را در گیلان ندیده است. ستوده در نسب سردار امجد می‌نویسد: « ‌او پسر فرج‌الله‌خان سرتیپ، پسر حسن خان بیک، پسر حاجی امید‌گونه خان، پسر امیر ابراهیم خان پسر امیر‌گونه خان پسر حسین خان است. »
وی در توصیف این بنا می‌نویسد: «این خانه بنای آجری عظیمی است که نظیر آن در صفحات گیلان دیده نشده. راهرویی در وسط در طول و عرض ساختمان، در طبقه اول و دوم دیده می‌شود که از این راهرو به ده اتاق طبقه زیرین و ده اتاق طبقه بالایین می‌توان رفت. پس از ورود از سردر اصلی بنا، سمت راست پلکانی است که به طبقه بالایین می‌رود. سبک بنا و هلال طاق‌های درگاه‌ها و سردرها در گیلان بی‌سابقه است. »
ستوده در تحقیقات میدانی خود از طراح بنا اطلاعی به‌دست نیاورده است. ولی در عجایب این کاخ نوشته است: «معروف است که آب این خانه از ییلاق سوبتین می‌آمده است»

نام هشتپر برگرفته از کاخ سردار امجد
بنا بر روایت منابع محلی ساخت و تکمیل این بنا ۲۵ سال طول کشیده است. «حسین اکبری» یکی از اهالی هشتپر می‌گوید: این کاخ در بین اهالی معروف به «کاخ رامبد» است. «رامبد» پسر سردار امجد خان کرگانرود بود. وی می‌افزاید: آن‌گونه که سالخوردگان روایت کرده‌اند، کاخ در دوران مشروطه از سوی مشروطه‌خواهان به آتش کشیده شد و دلیل آن هم نفرتی بود که مردم از سردار امجد داشتند.
این شهروند می‌افزاید: در منابع ذکر شده که سردار امجد از خوانین ظالم تالش بود و با مشروطه‌خواهان نیز با شدت برخورد می‌کرد. به همین دلیل مردم خشمگین بعد از قدرت گرفتن مشروطه‌خواهان، هر دو کاخ وی را در هشتپر و در آق اولر به آتش کشیدند.
یکی دیگر از اهالی هشتپر می‌گوید: نام این شهر برگرفته از این کاخ است. «شهاب طولگیلایی» توضیح می‌دهد: نام قدیم این شهر به تالشی «کرگوروبوزوع» بود یعنی بازار کرگانرود. ولی بعد از ساخته شدن کاخ، کم‌کم نام «هشتبر» و سپس «هشتپر» جایگزین آن شد. وی می‌افزاید: «بَر» به تالشی یعنی «در» و به این علت به هشتپر، هشت بر می‌گفتند که کاخ سردار امجد ۸ در داشت و وسعت و شکوه این کاخ موجب شد کم‌کم نام هشتبر برای این منطقه مصطلح شود.
به گفته اهالی این بنا سال‌ها متروک بود تا اینکه در سال ۱۳۵۰ خورشیدی بازسازی و مرمت شد و به جمعیت صلیب‌سرخ آن زمان (هلال‌احمر) واگذار شد و بعد از انقلاب نیز مدتی در دست بنیاد مستضعفان بود. در حال حاضر این بنا در اختیار سپاه شهرستان تالش قرار دارد و سال‌هاست به‌عنوان کانون بسیج تالش مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تغییر کاربری تا پیش از اتمام دوره چهارم شورای شهر
با اینکه کاخ زمستانی خان کرگانرود به شماره ۱۵۲۲۱ و به تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۴ در فهرست بناهای میراثی کشور به ثبت رسیده است، اما امکان بازدید از این بنا وجود ندارد.
در ضلع شرقی بنا، چند سالن ورزشی ساخته شده و بخشی از حیاط و محوطه کاخ نیز به‌عنوان فضای سبز شهری تغییرکاربری داده است. در ماه‌های اخیر شهرداری تالش در محوطه باغ کاخ، استخر خشک می‌سازد.
یکی از اعضای شورای شهر تالش در این‌باره می‌گوید: مدت‌هاست شورای شهر تالش تلاش دارد با تعامل با سپاه ناحیه امکان تغییر کاربری عمارت سردار امجد را فراهم آورد.
«رامین باباپور» می‌افزاید: در حال حاضر اسناد مالکیت عرصه و اعیان کاخ امجد به نام وراث سردار امجد است. محوطه ۷ هزار متر مربعی اطراف آن ‌ـ که به‌عنوان بوستان شهری تغییر کاربری داده بود ‌ـ از سوی شهرداری تالش در حال بهسازی است و یک آبنمای خشک در ضلع جنوبی آن در حال ساخت است. این آبنما تلفیقی از موسیقی و رنگ و آب خواهد بود و در مواقع نیاز امکان تخلیه آب و استفاده از فضای آبنما به‌صورت چند منظوره وجود دارد.
وی در مورد فضای کاخ امجد نیز توضیح می‌دهد: وسعت خود کاخ ۳ هزار مترمربع است که فعلاً سپاه ناحیه در آن مستقر است ولی با تعامل خوبی که با مسئول جدید سپاه صورت گرفت، مدیریت شهری به کمک سازمان میراث فرهنگی این اجازه را خواهد داشت تا فضای کاخ را تغییر کاربری داده و استفاده آن را برای عموم امکان‌پذیر کند.
باباپور با اشاره به پیشینه غنی فرهنگ تالش و زبان ویژه این منطقه یادآوری می‌کند: حفاری‌های باستان‌شناسی زیادی در آق اولر، مریان، دیزگاه و سراگاه صورت گرفته و اشیای باستانی در این محوطه‌های تاریخی و گورهای باستانی تالش نشان از قدمت منطقه دارد.  فضای مناسبی برای به نمایش گذاشتن تاریخ و هویت تالش وجود ندارد و این اشیای به‌دست آمده حتی در مرکز استان نیز به نمایش در می‌آید و با کمال تأسف تاریخ و پیشینه تالش یا به موزه‌های دیگر استان‌ها فرستاده می‌شود و یا در انبارهای میراث فرهنگی خاک می‌خورد.
وی با اشاره به پایان نامه‌های دانشجویی و طرح‌های آماده برای تغییر کاربری کاخ امجد، تأکید می‌کند: تغییر کاربری عمارت سردار امجد به کاخ‌موزه این امکان را برای مسئولان شهری فرآهم می‌کند تا از فضای موجود در نمایش هویت و تاریخ تالش بهره‌ گرفته شود.
وی ضمن ابراز خرسندی از تعامل خوب سپاه منطقه با مدیریت شهری ابراز امیدواری می‌کند با نگاه مثبت و فرهنگی مسئول سپاه منطقه، امکان تغییر کاربری تا پیش از اتمام دوره شورای چهارم شهر فراهم شود.

–

منبع : همشهری استانها
عکس: برگرفته از وبسایت نگاه مدیا

با کلیک روی تصویر زیر پنجره اى ظاهر خواهد شد که مى بایست روى گزینه OK کلیک نمایید تا به عضویت کانال شاندرمن۲۰ در آیید.