نگاهی به آیین سنتی و مذهبی طشت گذاری در تالش

آیین سنتی و مذهبی طشت گذاری در شهرستان تالش که همه ساله در آستانه آغاز ماه محرم اجرا می شود، سنتی دیرین و برخاسته از شور و عشق به محرم و کربلا و حماسه های جاودان آن است؛ سنتی خوگرفته با روح و روان مردمان این سامان که هر ساله برپاداشت آن زنگ محرم را به صدا در می آورد.
طشت گذاری طلیعه کاروان حزن و اندوه و سوگواری های ایام محرم است، طشت گذاری در تالش از دیرباز مرسوم بوده و به خصوص به خاطر نزدیکی و مراودات تالشیان با شهرستانهای اردبیل و خلخال در غرب گیلان آیینی مرسوم و رایج است.
در مناطق غرب گیلان که در همسایگی استان اردبیل هستند و از دیرباز بخشی از اهالی امروزی تالش را ترک زبانها و کردهای کوچ کرده از خلخال تشکیل می دهند، این آیین سنتی جایگاه ویژه ای در مراسم ماه محرم منطقه برای خود یافته است.
با برگزاری آیین طشت گذاری یا طشت گردانی که معمولا در سه روز آخر ذیحجه برگزار می شود ، مراسم رسمی ماه محرم و عزاداری های حسینی هر مسجد آغاز می شود.
در ارتباط با علت و دلیل برگزاری مراسم طشت گذاری نظرات و احتمالات مختلفی وجود دارد؛ عده ای اعتقاد بر این دارند که با انجام این مراسم ، اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا مورد توجه قرار می گیرد.
برخی از مورخان نیز با توجه به مسیر حرکت کاروان حضرت حسین بن علی(ع) از مکه به سمت کربلا می گویند: براساس روایت های تاریخی ، در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا ، سربازان حر بن یزید ریاحی در منطقه ای به نام زباله ، راه بر کاروان امام بسته و حرکت آن را متوقف ساخته اند و در این محل ، سالار شهیدان علی رغم کمبود آب کاروانیان خود دستور می دهند که طشت ها توسط آبهای موجود در مشک های کاروان شهدای کربلا پر شود که هم یاران امام حسین(ع) و هم سربازان حر از آن استفاده نمایند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.
به نظر می رسد این سنت با الهام از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) است.
بر اساس روایت ها، امام سوم شیعیان در روز ۲۷ ذیحجه آب مشک ها را در طشت ها ریخته و لشکر حر و اسبان سپاه او را سیراب می کنند.
برخی می گویند، که طشت ها در این آیین، نماد مشک پر آب عباس علمدار و تشنگی اصحاب امام حسین(ع) است و دست هایی که به زیارت و تبرک طشت ها می روند، نماد تجدید بیعت با قیام کربلا و پاسخی بر ندای ‘هل من ناصرا ینصرنی’ سالار شهیدان است.
در هر صورت عزاداران محرم، فرارسیدن این ایام را با به جا آوردن آیین سنتی طشت گذاری و یا طشت گردانی آغاز می کنند تا عاشقان کوی محرم ، دل خود را در این ایام صیقل داده و روح خود را صفا دهند.
امروزه اغلب مساجد تالش مراسم طشت گذاری را برگزار می کنند به طوری که برای برگزاری آن ، همه اهالی محل از زن و مرد و پیر و جوان، شرکت می کنند.
همه ساله در آستانه محرم ، با آماده سازی مسجد ، قول و قرار برگزاری مراسم طشت گذاری توسط ریش سفیدان و بزرگان محل و هیات امنا گذاشته می شود.
وقتی روز طشت گذاری فرا رسید، اهل محل همه در جلوی مسجد جمع می شوند و با اجتماع دسته های زنجیرزنی و سینه زنی، عزاداران و محبان عترت پیامبر(ص) ، با نوحه سرایی و نواختن طبل و شیپور و حمل علم های عزاداری ، در کوچه و خیابان محل به همراه طشت هایی که اغلب از جنس برنز یا مس ساخته شده، حرکت می کنند.
در این آیین طشت ها به طور معمول بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل می شود و آنها ، طشت را به مسجد می برند و بعد از عزاداری و گرداندن طشت در مسجد، آن را در جای مخصوص خود قرار می دهند و سپس پر از آب می کنند.
از آب این طشت ها ، بیشتر حاضران و عزاداران به عنوان تبرک و جهت برآورده شدن حاجاتشان می نوشند.
در مواردی نیز ممکن است طشت ها پیش از آغاز رسمی در خانه ای که صاحب آن نذر کرده، قرار داشته باشد که در این صورت نیز دسته های عزادار، به آن خانه مراجعه کرده و پس از انجام عزاداری، طشت ها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم می برند.
بعد از عزاداری، ریش سفیدان و عاشقان حسین(ع) در هر محله، طشت ها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می شوند.
حاضران در مسجد به احترام طشت و سالار شهیدان به پا خواسته و در جلو آنها عزاداران و سینه زنان با شعار ‘الدخیل یا ابوالفضل’ ، سینه زنی کرده و اشک ماتم می ریزند.
محل قرار گرفتن طشت در مساجد شهر نیز جایگاهی خاص است و سکوهایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرد، یکی از ویژگی های معماری مساجد این منطقه محسوب می شود.
البته امروزه مراسم طشت گذاری در واقع مراسمی برای اعلان عمومی فرا رسیدن ماه محرم و آغازی بر برنامه های ویژه مسجد است.
طشت هایی که روز طشت گذاری در بین دسته های عزاداری مراسم طشت گذاری به حرکت در می آید، معمولا در دستان اعضای هیات امنای مساجد و برای دریافت نذورات اهالی برای مسجد مربوط قرار می گیرد.
از رسومات دیگری که امروزه متداول شده، ادای قربانی در جلوی دسته های عزاداری و یا طشت این آیین است.
در این آیین افرادی که برای مقاصد خاصی نذری دارند، بعد از برآوردن حاجات و یا برای گرفتن حاجات خود، گوسفندی را در جلوی دسته عزاداری مراسم طشت گذاری قربانی کرده و گوشت آن را بین فقرا و اهالی محل تقسیم می کنند.
در هر صورت آنچه که ماندگاری این آیین سنتی را همانند دیگر آیین های محرم و عاشورا موجب شده؛ شور و عشق و ارادت به سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است.

سید جلال سید محمدی

منبع : ایرنا