رود شاندرمن یا مُرْغَکْ رود

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

 

نویسنده: قریان صحرایی چاله سرایی

«مِنَ الماءِ کُلّ شَئٍ حَیّ: از آب هر چیزی را زنده گردانیدیم» (قرآن کریم, انبیاء:۳۰). این یعنی آب در حیات موجودات نقش کلیدی دارد.

گستردگی رودخانه‌ها و فراوانی آب در تالش بر کسی پوشیده نیست. شرایط اقلیمی تالش سبب گردیده رودخانه‌های خروشانی که رگ حیاتِ کشاورزی و بعضاً صنعت تالش را سرزنده و شاداب نگه می‌دارد, در همه‌ی نقاط تالش به وفور یافت شوند.

وجود دریای نیلگون خزر در شرق تالش, همچنین وجود کوه‌های تالش در محدوده‌ی مرزی غرب منطقه که چون حصاری ستبر و محکم, سبب گردیده باران‌ فراوانی در این محدوده ببارد و باعث بوجود آمدن رودها و رودخانه‌های بی‌شمار و زیبای سرزمین تالش شود.

همچنین وسعت جغرافیایی این ناحیه از استان گیلان باعث شده است بیشترین رودها و رودخانه‌های گیلان در این منطقه واقع شوند

آنچه در ادامه می‌بینید توصیف تصویری همراه با اطلاعات مختصری از یکی از این رودها به نام «مُرغک» یا «رود شاندرمن» است.

 

رود شاندرمن یا مرغک رود

رودی است با جریان آب دائِمی از حوضه دریای خزر, که در شهر شاندرمن از توابِع شهرستان ماسال‌ واقع گردیده است.

این رود از دو آبریزه مهم زیر سرچشمه گرفته است:

ارتفاعات کوه«بزن‌دار Bezen Dār» در ناحیه شرق ییلاق تابستانی «لارَه‌ژییَه».

کوه‌های«وَناوْ» از منطقه عمومی خشکه‌دریا در ۲۸ کیلومتری باختر شهرستان ماسال و شاندرمن. 

آبریزه‌ی اول با گذر از جنگل‌ انبوه و متراکم «لیرزانَه Lirzānah» با رودخانه‌ی «کورَکَش» مخلوط می‌شود و سپس درّه جنوبی کوه «چِمَه‌پِشْت» را به سمت خاور طی می‌کند و  در ناحیه لَچور با شاخه منشعب از منطقه‌ی ییلاقی «وَناوْ» حومه‌ی خشکه‌دریا (آبریزه دوّم) مخلوط می‌شود.

این رود آنگاه پس از عبور و سیراب‌کردن مناطق وسیعی از روستاها و مزارع و شالیزارهای منطقه‌ی عمومیشاندرمن، در ناحیه ضیابر از طریق غازیان وارد تالاب بندرانزلیمی‌شود

مختصات جغرافیایی مرغک عبارت است از:

طول مسیر ۴۵ کیلومتر,

ارتفاع سرچشمه ۲۷۰۰ متر,

ارتفاع ریزشگاه  ۲۸-  متر,

شیب متوسط ۶% (شش‌درصد),

مسیر کلی جریان آب, خـاور شمالی.

بخشی از حوضه آبریز مرغک‌رود را نواحی کوهستانی مرتفع و بخش دیگر را مناطق کم‌ارتفاع مشرف به دریای خزر تشکیل می‌دهد.

اگرچه تالشان منطقه این رود را با نام «لالَه‌رِوار» به معنای «رودخانه بزرگ» می‌شناسند ولیکن در محافل رسمی و اداری با نام‌های «مُرْغَکْ» و «شاندِرْمَن» و «اَلکانَ رود» شناخته می‌شود

برخی از چشمه‌ها و رودها و ریزابه‌های تشکیل دهنده‌ی عمده‌ی رود مرغک از مبداء تا انتها عبارتند از:

چشمه‌های کوه و ییلاق وسیع «سِرَسی» (سرخ‌سنگان),ریزابه‌ی چشمه‌های ییلاقات و کوه‌های «اورَه‌بند»,«وَناوْ‌» و «دَشتِه», ‌«چشمه‌های ییلاقات گُلی‌دَشْت و چَرَه‌چال»,  «چشمه‌های پرآب کوه اَمْروئَه‌خْوار», «پوستَه‌لیوَه‌چِمَه» منشعب از ییلاق نایَه‌شَر.

رودخانه خروشان ییلاق «خوئَه‌لونَه», آب این رودخانه از چشمه‌های کوه‌های «سیف‌آستونَه», «کَلَه‌نا چِمَه»، بند و کوه دیدنی«شَلَه‌خوار» و دیگر آبریزه‌های حومه تأمین می‌شود

 

درّه‌ی سِرَه‌کَشْ. باید توجه داشت چشمه‌ها و دره‌های مذکور ابتدا به استخر بزرگ خشکه‌دریا (دریاچه‌ی خشکه‌دریا) سرازیر می‌شوند و پس از لبریز شدن این استخر بزرگ، از زاویه جنوب شرقی آن خارج و راهی نقاط پایین‌دست می‌شوند.

چشمه‌های ییلاق و کوه سرسبز «وییَرگا»،دره‌ی کوه اَسبَه‌ریسَه, چشمه‌ها و آب‌ریزه‌های فراوان کوه سَربَه‌دار,چشمه‌های قشلاق کوهسار, که این مسیر دارای آبشارهای زیبایی است؛ نظیر آبشار پله‌کانی «شَتَه‌میل»،ده‌ها دره‌ و چشمه‌ی منشعب از کوه‌های «مِلاسون، خِماسون، اَنْدَه‌چَر، آویشو (غار منحصر به فرد آویشو) و …»

 

«رودخانه خروشان اَمرادول»، «چشمه لارَه‌ژییَه, فْلَکَه‌چِمَه, مَدوئَه‌چِمَه» رودخانه «کورَکَشْ»، درّه‌ی لیرزانَه, کُلَه‌سَری دَرَه, وَزَنْ.

آبشار«لیفَه‌بَره»، در ییلاق کَلاوی، آبشار «وَزَن» و آبشار بسیار زیبا و مرتفع «جیرَه‌وَزَن». این آبشارها هنوز ناشناخته باقی مانده‌اند و به غیر از بومیان تعداد انگشت‌شماری از اهل تحقیق از وجودشان مطلع‌اند.

رودخانه قشلاق لِلکون,چاجی‌دَرَه,شالْکِه دَرَه، درّه‌های چاسْنَسْ

 

لچور محل تلاقی دو شاخه اصلی رود شاندرمن یعنی رودخانه أمرادول و رودخانه‌ای که از خشکه‌دریا سرازیر است می‌باشد

این رود در نقطه‌ی ورودی به مثلثِ دشتِ دران که به «تالْشَه‌خالَه» موسوم است ابتدا دو شاخه از آن منتزع می‌شود: شاخه همجوار به نام «واوَیلا» مشهور است و شاخه شمالی به «گیلَه‌جو» موسوم می‌باشد.

آب دو شاخه مذکور ضمن عبور از میانه روستای دران، شالیزارها و مزارع این روستا را سیراب نموده آنگاه در خروجی روستای دران شاخه‌ی« واوَیلا»  با آبیاری شالیزارهای روستای چاله‌سرا, وارد روستاهای شالکه, سیاه‌دولَه, دلیجان,  ملک‌جهان و … شده و در نهایت از طریق بَهَمْبَر در غازیان به تالاب انزلی می‌ریزد

 همچنین شاخه گیله‌جو پس از آبیاری بخشی از مزارع و شالیزارهای درانی‌ها وارد بخشی از شالیزارهای روستای نیلاش می‌شود و آنگاه با عبور از شالیزارها و مزارع روستاهای شالکه شمالی, انجیلان, ظهرابچی, خرفکوره, شیخ‌نشین, کوره‌جان و … در نهایت به دریای نیلگون خزر از طریق تالاب انزلی متصل می‌شود

 

شاخه اصلی رود مُرْغَکْ که بعضاً در کتب متقدم با نام «چاله‌سرا» نام برده شده است, ضمن عبور از دیواره شمالی کوه‌های امام‌زاده شفیع و دران و با گذر از مرز جنوبی روستای چاله‌سرا و مرز شمالی روستای سیاهمرد, از نیمه جنوب غربی وارد بازار شاندرمن و از نیمه جنوب شرقی این ناحیه عبور کرده و راهی روستاهای پاشْکَم, توسَه‌سرا, قَران, خشکرودبار, بیشَه‌گاه (ویشَگا), ضیابر و… می‌شود.

این رود در تمام مسیر رَفْتِ خود سیراب‌کننده‌ی بسیاری از باغات، مزارع و به خصوص شالیزارهای اهالی روستاهای ذکر شده است

 

رود مرغک در نهایت با پیوستن به شاخه‌ای از رودخانه‌ «خاله‌کائی» در محل کوتمجان به چکور در بهمبر می‌رسد و سپس وارد تالاب سیاکشیم و از آنجا به خزر می‌پیوندد.

رود شاندرمن از نظر میزان آبدهی سالانه, در مقایسه با رودهای شاخه فومنات (تالاب انزلی) غرب گیلان, در ردیف هفتم قرار دارد. از ایستگاه امام‌زاده شفیع به بعد سطحی برابر با ۲۳۱ کیلومتر مربع حوزه آبخیز این رود است.

وفور آب مناسب و قابل استفاده در امور زراعی و کشاورزی سبب گردیده تقریباً از همان سرچشمه تا انتها که نزدیک تالاب انزلی می‌باشد تمامی شالیزارهای مسیر از آن بهره‌مند شوند.

اگرچه تا روستای طالب‌دره مزارع بهره‌مند از آب رود مرغک انگشت‌شمار و  بسیار کم و موردی است ولیکن از این روستا به بعد هرچه مسیر مرغک طولانی‌تر می‌شود وسعت بهره‌بری از آب آن نیز افزون‌تر می‌گردد. چه آنکه این مسیر را دشت‌هایی پیش‌روست که دیرزمانی است به مزارع و شالیزارهای برنج تبدیل گشته‌اند

 

پل‌های مهم و معروف و قدیمی بر روی این رود

برای تردد از روی رودخانه و سهولت رفت و آمد به طرفین آن در نقاط بسیاری از رودخانه پل‌هایی تعبیه شده است. برخی از مهم‌ترین و پررفت و آمدترین پل‌های رود شاندرمن, از مبداء به مقصد عبارتند از:

پل کوهسار: اولین پلی است که در دل جنگل‌های منطقه بر روی رودخانه شاندرمن نصب است تا اهالی ییلاقات جنوبی منطقه شاندرمن را به طرفین رودخانه منتقل نماید. این پل تماماً از چوب درختان جنگلی بوده و قابل استفاده برای رفت و آمد انسان و همچنین تردد چهارپایان کوچک و بزرگ می‌باشد.

سْنگی‌سَری پَرد

پل لَچور: این پل بر روی دهانه ورودی شاخه شمالی رود مرغک که از ییلاقات «دولی گیریه» و «أمرادول» می‌آید, زده شده است. به نظر می‌رسد پل لچور قدیمی‌ترین پلی است که بر روی رود شاندرمن احداث شده است

پل لِلکونی روار،  پل حاجی‌بیجار،پل طالب‌دره،پل چاله‌سرا،پل شاندرمن: پل مواصلاتی و بسیار مهم و استراتژیکی است که دو نیمه‌ی بازار و شهر شاندرمن را به هم متصل می‌نماید.  پل قران، پل خشکرودبار.

تصاویری از برخی از پل‌های سنتی را در ادامه ببینید:

 

 این نوجوان هر روز با دوچرخه‌اش از روی این تنه درخت که به عنوان یک پل محسوب می‌شود به دو سوی مرغک در رفت‌آمد است

 

 این پل هم برای تردد چهارپایان تعبیه شده است

 

این پل هم برای تردد رمه (گله گوسفند و بز) نصب شده است

ییلاقات و قشلاقات و روستاهای مسیر رود مرغک

برخی از مناطق ییلاقی و قشلاقی حومه رود مرغک عبارتند از: سِرَسی، چَرَه‌چال، گلی‌دشت،سیف‌آستونه،اَمروئَه خوار،نایَه‌شَر،خشکه‌دریا،سَربَه‌دار،خَـرمِـه,کوهسار, لَچور، میمونَه،مایزو،آرْجَـپا، لِـلِکون،گول‌گول، حاجی‌بیجار، چاسْنَس و …

روستاهایی که رود از پهنه آن می‌گذرد:

طالب‌دره، ساوْناوَرْ، امامزاده شفیع، دران، چالِـه‌سرا، بنه‌سرا، سیاهمرد، جمعه‌بازار شاندرمن،توسه‌سرا, مُلک‌جهان, خشکرودبار  و …

مناظری دیگر از رودخانه شاندرمن:

 

 

… و مرغک همچنان جاری است، جاری است تا حیات جاری باشد …

منبع: وبلاگ دران