زبان های تاتی، تالشی در حال انقراض هستند

زبان؛ مهم‌ترین نماد هر قوم است. در ایران بیش از ۱۳۰ گونه زبان، گویش و لهجه وجود دارد. تحصیل به زبان مادری در کنار زبان فارسی طبق اصل ۱۵ قانون اساسی از حقوق اولیه هر ایرانی است و همچنین این اصل قانون اساسی، بر فارسی به‌عنوان زبان و خط رسمی و مشترک مردم ایران تاکید دارد.

۵۰ درصد دانش‌آموزان ایرانی دو زبانه هستند

تحصیل به‌ زبان مادری یکی از پرچالش‌ترین بحث‌های سال‌های اخیر در کشور بوده است. به‌جرات می توان گفت آموزش به زبان مادری امروزه دیگر یک بحث فرهنگی نیست بلکه به‌بهانه‌ای سیاسی برای برخی از گروه‌ها در جهت مانورهای سیاسی علی‌الخصوص در ایام انتخابات تبدیل شده است. این دستاویز شدن آموزش به زبان مادری، از خلأ نبود یک برنامه صحیح و جامع در کشور ناشی می‌شود که تاکنون به آن اهمیتی داده نشده است. از‌ آنجایی که حفظ و نگهداری زبان مادری هر قوم و انتقال آن به نسل بعدی همیشه یکی از دغدغه‌های نخبگان و روشنفکران هر قوم بوده است، از همین روی تحصیل به زبان مادری برای ماندگاری زبان همیشه احساس می‌شود. براساس آمار درحدود ۵۳ درصد از دانش‌آموزان کشور دو زبانه هستند. این آمار نشان‌دهنده اهمیت برنامه‌ریزی برای تحصیل به زبان مادری در کنار زبان فارسی است. دغدغه حفظ زبان مادری و حق تحصیل به زبان مادری برای نیمی از دانش‌آموزان ایرانی باعث شده برخی از گروه‌هایی که در راستای تفرقه افکنی و برهم زدن امنیت ملی حرکت می‌کنند، از نبود یک برنامه و سیاست واحد و صحیح سوءاستفاده کرده و هر از چندگاهی یکپارچگی ایران و ایرانی را نشانه روند.

ماجرای کتاب «آنادیلی» چه بود؟

تدریس کتابی به‌عنوان «آنادیلی» در مدارس زنجان اعتراضات و حاشیه‌های فراوانی به‌دنبال داشت. خبر چه بود: « کتاب “آلتى ایللیک ابتدایى مدرسه لر اوچون” برای تدریس در مدارس مناطق ترک‌نشین توسط محمدرضا باغبان کریمی با همکاری اداره آموزش و پرورش استان زنجان تالیف شد و انتشارت نیکان کتاب را در ۱۰۴ صفحه و به قیمت ۱۰ هزار تومان منتشر نمود.این کتاب می‌تواند به‌عنوان اولین کتاب درسی ادبیات ترکی برای دانش آموزان مدارس ترک‌نشین برای آموزش زبان مادری (آنادیلی) مورد استفاده قرار گیرد».

اعتراض کتابی ضدایرانی

معترضان، این کتاب را به‌شدت «ضدایرانی» می دانند و می گویند:« این کتاب برای تدریس کودکان پایه یکم تا ششم درنظر گرفته شده است و سعی در القای تفکرات پان‌ترکیستی و قوم‌گرایانه به دانش آموزان دارد. از آن جمله به کودکان القا می‌شود که گویا «تورک» (ترکیه‌ای) هستند. در این کتاب چهره‌های تاریخ و فرهنگ ایران زمین مانند مولانا، ابن سینا، سهرودی و … با تعمد و اصرار زیادی «تورک» معرفی شده‌اند. همچنین مارش فرقه دموکرات پیشه‌وری که هم‌اکنون نیز در تجمعات تجزیه‌طلبانه خوانده می‌شود، تحت عنوان ادبیات کودک در کتاب درج شده است تا کودکان با یادگیری و حفظ آن، در راستای اهداف ضدایرانی قرار گیرند. اما عجیب‌ترین بخش این کتاب که مهر وزارت آموزش و پرورش بر آن خورده است، موضوع انتشار سرود رسمی فرقه دموکرات آذربایجان (به سرکردگی پیشه‌وری) است که در ظاهر شعری از صمد ورغون به دانش آموز تحویل داده شده است. در کتاب مذکور، مردم شریف آذربایجان با عنوان «تورک»، ۱۷ بار مورد خطاب قرارگرفته‌اند».

کتاب «آنادیلی» را پان‌ترک‌ها نوشته بودند

سالار سیف‌الدینی پژوهشگر اقوام به «قانون» درباره کتاب «آنادیلی» می‌گوید:« این کتاب را پان‌ترک‌ها نوشته بودند و ارتباطی با آموزش و پروش نداشت چرا که بعد از انتشار این خبر، استانداری زنجان و اداره آموزش و پرورش زنجان انتساب این کتاب به آن‌ها و صدور مجوز برای آن را تکذیب کردند. ماجرا این بود که فردی با ابتکار عمل شخصی خود این کتاب را نتظیم کرده و به‌ گفته او در جلسه‌ای با استاندار زنجان این مساله را مطرح و سیر قانونی را نیز طی کرده و از بهمن‌ماه سال جاری قرار است در مدارس زنجان تدریس شود. تمامی این صحبت‌ها ادعاهای نویسنده این کتاب است که از سوی استانداری زنجان تکذیب شده است».

جعل مهر آموزش و پرورش زنجان

سیف‌الدینی درباره درج لوگوی آموزش و پرورش استان زنجان روی این کتاب عنوان می‌کند: « براساس پیگیری‌هایی که من از آموزش و پرورش استان زنجان کردم، درج این لوگو روی کتاب جعلی بوده است. تمامی مدارک و شواهد حاکی از آن است که انتشار این کتاب با هدفی جز حمله و تخریب دولت صورت نگرفته است. آن‌ها با جعل مهر آموزش و پروش سعی داشتند دولت را در عمل انجام شده قرار دهند و چون می دانستند این کار عملی نمی شود، می خواستند سطح مطالبات و نارضایتی ها را در آستانه انتخابات بالا ببرند و همچنین با دستاویز قرار دادن آن و متوسل شدن به جناح رقیب دولت مدعی آن شوند و بگویند علی رغم اینکه بستر انجام این کار مهیا بوده، دولت از انجام آن جلوگیری کرده است. این درحالی است که دو سال پیش آموزش و پرروش با دستور ویژه رییس جمهور، یک پروسه برای آموزش به زبان مادری تعریف کرده و درحال بررسی و تنظیم آن است».

آموزش زبان مادری زیر سوال است

این پژوهشگر اقوام با اشاره به سوءاستفاده برخی گروه‌ها از اقوام تصریح می‌کند:« اصولا مساله “حق” بودن آموزش زبان مادری زیر سوال است. مفهوم حق باید مبتنی بر ریشه حقوقی باشد. این مساله جزو حقوق طبیعی نیست. حتی نفس آموزش هم بخشی از حقوق طبیعی نیست چه رسد نوع آن. اگر بود باید در منشور و بیانیه جهانی حقوق بشر یا دست‌کم میثاقین صراحتاً به آن اشاره می‌شد که نشده است. این مساله جزو حقوق قراردادی هم نیست. مردم به اصل ۱۵ قانون اساسی رای داده اند. بر اساس اصل ۱۵ هم مساله آموزش زبان محلی (در حد ادبیات) جزو حقوق نیست بلکه جزو آزادی‌ها است کما اینکه اصل ۱۵ در فصل “حقوق ملت” نیامده است و اصولا در مقام بیان رسمیت زبان فارسی است. بنابراین تکلیفی برای دولت وجود ندارد.

خطر برای زبان‌های تاتی، تالشی، مازنی و هورامان

اقوام همان شهروندان هستند که ادعای خاصی ندارند اما گروه‌هایی قوم‌گرا وجود دارند که وانمود می کنند نماینده اقوام هستند و بر یک سری مطالبات ایدئولوژیک سوار شده‌اند که نتیجه آن استثمار زبان مادری می‌شود. گروه‌های قومی، نخبگان قومی و برخی از نمایندگان مجلس می‌خواهند این مفهموم را استثمار بکنند و به‌وسیله آن قدرت بیشتری بگیرند. در اصل زبان مادری گروگان این گروه‌ها شده است».

براساس آمار یونسکو، حدود ۲۰ زبان در ایران همچون تاتی (Tati) گیلانی، دارای (Daray) یزد و کرمان، فسی( fasi) و هورامان کردستان در معرض نابودی و انقراض هستند. سیف‌الدینی در این‌باره می گوید:« از ابتدای تاریخ آموزش در ایران، زبان رسمی آموزش فارسی بوده است. کودکان با هر زبانی که به مکتب یا مدرسه می رفتند فارسی می آموختند و این مساله‌ای مختص به این زمان نیست.

زبانی با ۱۷ میلیون گویش‌ور، در معرض انقراض نیست

اگر آن‌ها که ادعای دلسوزی و نگرانی زبان‌های ایرانی را دارند چرا درباره زبان‌های درحال انقراض صحبت نمی‌کنند. زبان‌هایی مانند تالشی، تاتی، هورامان که اتفاقا جزو اصیل‌ترین زبان‌های ایرانی هستند، درحال انقراضند و صدای هیچ گروهی نیز در نمی آید. زبان تاتی حتی یک نشریه کوچک هم ندارد و تعداد گویش وران آن کم و سن گویش‌وران آن بالا است. این زبان‌ها باید در مدراس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها آموزش داده شود. زبان آذری با ۱۷ میلیون گویش‌ور و سه شبکه تلویزیونی و چندین روزنامه و رادیو آیا در معرض انقراض است؟ نکته جالب توجه اینجاست که اتفاقی که در مدارس رخ‌ می دهد این است که از راهنمایی به بعد، معلم و دانش‌آموز به زبان آذری صحبت می کنند و خبری از زبان فارسی نیست». سیف‌الدینی می افزاید:« از نظر یونسکو زبان‌های مادری درحال انقراض چندین فاکتور دارند که مهم‌ترین آن این است که گویش‌وران آن بالای ۵۰ سال بوده و هیچ رسانه‌ای برای آموزش آن نداشته باشند. به اعتقاد من به این دلیل از زبان‌های تاتی، تالشی، مازنی و هورامان صحبت نمی شود که جنبش سیاسی روی آن‌ها سوار نیست تا بتوان از‌ آن‌ها بهره‌برداری سیاسی کرد».