نگاهی به مراسم نوروز در بین تالشان

سید مومن منفرد

اسفند ماه در حال رخت بستن است . فروردین ماه در حال آمدن است، بهار دارد می آید. زمین از خواب زمستانی بیدار می شود . درختان نیز لباس سبز فام خود را به تن می پوشند . در این ایام که کار شیرین کشاورزی شروع می شود مردمان اصیل و متمدن آریایی یعنی قوم کهن تالش به گردروبی خانه پرداخته و لباس های نو به تن می کنند و به نوعی آن را جشن می گیرند که به آن جشن عید باستانی ایرانیان، نوروز می گویند. گرفتن عید نوروز در بهترین موقع سال نشان از هوش و ذکاوت و تدبر بالای ایرانیان قدیم دارد.

نوروز خوانی

 یکی از رسوم زیبای استقبال نوروز در تالش ،نوروز خوانی می باشد که همچنان رواج دارد بدین صورت که دو نفر یا بیشتر در شب های آخرین ماه سال با داشتن چراغی (فانوس چرا) به تک تک خانه های محله خود رفته و با خواندن آوای بهار آمد خوش آمد نوید آمدن بهار و عید نوروز را می دهند پس از اتمام خواندن  نوروزی، بزرگتر خانه هدایایی چون پول، حلوا، جوراب و… به نوروزی خوانان اهدا می کنند. مضمون نوروز نامه ها می تواند در بر گیرنده شادیها ،مدح امامان، سوگ افراد مشخص باشد

چهارشنبه سوری

به این رسم در تالش کولی کولی چارشنبه  می گویند. درآخرین چهارشنبه سال، تالشان با گذاشتن کوهه های   کلش  و آتش زدن و پریدن از روی آن، این رسم دیرین را بر پا میدارند . هنگام پریدن  از روی آتش که مادران  بچه های خردسال خود را بغل کرده عبارت زیر را می خوانند:

کولی کولی چارشنبه

عید اومه پنج شنبه 

نگبت بشو   داو لت با

زردی بشوسرخی با

 کنه گول بشو تاز گول با

کنه سال بشو تاز سال با

 

 این رسم نشـان دهنـده پیـروی تالشـان از دین زرتشـت می باشد بطوریکه در حال حاضر نیز تالشان در بسیاری ازموارد به نور آفتاب، به نور چراغ و به روشنایی آب قسم یاد میکنند.

ساختن حلوا:

این رسم که در تالش به آن حلوا سازی می گویند با برشته کردن آرد روی اجاق توسط مادر بزرگ صورت می پذیرد سپس شکر را در آب جوشانده تا شکر در آب کاملا حل گردد (شکر مات آکرده) و بعد از آن آرد را در شکر مات شده مخلوط نموده چنگ می زنند و بصورت گلوله هایی به اندازه یک تخم مرغ در می آورند  و با گستردن سفره و جمع شدن دیگر اعضای خانواده شروع به حلوا سازی می کنند. حلوا سازها باید بوسیله شیشه صافی گلوله ها (گوله) را صاف نمایند و پس از صاف کردن تمام خمیر، داخل حلوا را با مخلوطی از مغز گردو، زیره، زرد چوبه و دارچین پر می کنند  وآن را به شکل مستطیل یا مربع تا میکنند.

(واحد حلوا در تالش خج می باشد).در ضمن شل نبودن حلوا از ویژگی های اصلی حلوای مناسب می باشد که نشان دهنده تبحر خانم خانواده در مات کردن شکر و برشته کردن آرد و چنگ زدن مناسب خمیر است .از دیگر حلواها علاوه بر حلوای ضیابری می توان به توکه  تونییه حلوا، دنگییه حلوا و انواع شیرینی جات و…اشاره کرد. هنگام ساخت حلوا خاطرات گذشته، نقل ها، ضرب المثل ها و چیستان های تالشی بیان می شود و بعد از ساخت حلوا به مادر خانواده گفته می شود: اشت عید مبارک اشت حلوا سه چارک

عید دیدنی:

روز عید دید وبازدیدها،صله رحم و مهمانی ها از صبح تا شب ادامه می یابد. ابتدا کوچکترها به رسم ادب به خانه بزرگترها برای تبریک سال نو می روند و آرزوی سال خوب و خوشبختی را برای آنها دارند. عبارت های خوش آمد گویی روز عید بصورت زیر است.

اشته احوال خوب،اشته دماغ ساز، خش اومیرَ، اشته ک اومیرَ، سر چم اومیرَ ، اشته عید مبارک، اشته دَدَ نه، اشته نَنَه نه هیزار عیدون بوینی. در این روز از طرف صاحبخانه به بچه ها و خردسالان مبلغی پول و به بزرگتران حلوا ،تخم مرغ وجوراب و…هدیه می دهند و بچه ها به بازی و تفریح (جنگ) با تخم مرغ می پردازند. سر زدن به خانه افرادی که در سال گذشته عزیزی را از دست داده اند از دیگر رسوم این روز می باشد که نوعی شریک شدن با آن خانواده می باشد ..

در این هنگام همیشه آواز حزن انگیز استاد سید هادی حمیدی در کاست ونگاونگ به ذهنم متبادر می شود که:

هر باهارون اشته خونه کریم شادی بله             

هر باهارون اشته خونه سازیم حلوا کیجه

د مرا باهار باهار نی نه مرا شادی بله               

د نسازم حلوا از د نکرم شادی کیجه 

سیزده بدر:

در این روز که  امروزه  به آن روز طبیعت می گویند همه مردم با خانواده های خود به گردش می روند و ناهار خود را در دل طبیعت صرف می کنند تالشان معتقدند عدد سیزده عدد نحسی  می باشد و به همین دلیل باید آنرا بدر کرد. آنها ماهی های سفره عید را در رودخانه رها می کنند و سبزه های سفره را گره زده و مشکلات خود را به آن می سپارند و از خود دور می کنند و به رودخانه سنگ پرتاب می کنند و در این هنگام هر آرزویی دارند از خداوند می خواهند و معتقدند که در این روز آرزویشان بر آورده می شود. به عنوان مثال می گویند سیزده بدر سال دیگر بچه بغل 

در پایان عبارت زیر را به همه تالشان تقدیم می دارم تا به یاد  جعفری وحشی (نوعی سبزی) و بوییدن بوی معطرش بیفتند: به بشم کو، بچینم سو، کونش پوست آکرم، لچش آ کرم بو .

 

منبع: چاپ شده در نشریه ی انجمن تالشان مقیم تهران(نسیم تالش) ویژه ی نورورز به سردبیری آقای حسن وحدانی و به مدیرمسئولی دکترمحمدطاهر نظامی، سال ۱۳۸۹

تصویر مربوطه به سفره هفت سین شاندرمنی ها برای میهمانان نوروزی در عید نوروز ۱۳۹۳ که توسط گروه “حامیان شاندرمن پاک” ساخته شد.

برگرفته از : وبلاگ ویژه شاندرمن

http://shandermanvizhe.blogfa.com/