قابلیت های اِکُوتوریسم در توسعه گردشگری گیلان

(مطالعه موردی: شهرستان آستارا)

آرمین حیدریان – دانشجوی کارشناسی ارشد ایرانشناسی دانشگاه گیلان arminastara68@gmail.com

چکیده

   گردشگری یا توریسم، یکی از صنایع پردرآمد جهان است که خود به گونه های متنوعی تقسیم می شود. یکی از گسترده ترین شاخه های توریسم، اِکُوتوریسم به معنای طبیعت گردی است که کشورمان ایران با دارا بودن جاذبه های بیشمار طبیعی رتبه پنجم دنیا را در این زمینه به خود اختصاص داده است. صنعت اکوتوریسم می تواند در کنار کمک به رشد اقتصادی، کشور را از حالت تک محصولی بودن خارج کند. شهرستان آستارا واقع در غرب استان گیلان، از مواهب طبیعی بسیاری مانند کوه، جنگل، دریا، تالاب، آبشار، چشمه های آبگرم و.. برخوردار است. هر یک از این جاذبه های طبیعی، قابلیت های گردشگری و اقتصادی به سزایی دارند که در صورت توجه، برنامه ریزی و مدیریت درست، می توانند سبب توسعه پایدار و ارتقاء جایگاه استان گیلان در رتبه بندی کشوری گردشگری گردند. در این تحقیق مهم ترین جاذبه های طبیعی شهرستان آستارا و قابلیت های هر یک نیز به تفکیک معرفی شده است. قابلیت هایی که توجه و تمرکز به هر کدام، ایجاد اشتغال، توسعه گردشگری، رشد اقتصادی و آبادانی بیشتر گیلانِ فردا را در پِی خواهد داشت.

کلید واژگان : توسعه، گردشگری، اِکُوتوریسم، آستارا، گیلان

مقدمه :

   امروزه گردشگری به عنوان یکی از مهمترین بخش های اقتصادی در بسیاری از کشورها مطرح است و سال ها است که اقدامات گسترده ای برای توسعه این صنعت آغاز شده است. بیشتر دولت ها در تلاش هستند تا بخشی از درآمد سرانه ملی خویش را از این صنعت تامین کنند چرا که درآمدزایی این صنعت نسبت به هزینه های ناچیز آن بسیار بالاست. این صنعت در ایران که از نظر تنوع اقلیمی، وجود آثار باستانی فراوان، جاذبه های تاریخی و مذهبی و وجود اغلب زمینه های گردشگری جزو دهمین و در زمینه اکوتوریسم پنجمین کشور دنیاست هنوز جایگاه خود را نیافته است و در میان ۱۵۰ کشور عضو سازمان جهانی توریسم WTO در امر توریست پذیری در مقام هفتاد و پنجم قرار دارد. با اینکه طی سال های گذشته به صورت مستمر، هزینه فراوانی در جهت رونق این صنعت و جذب گردشگر و توریست در کشور به کار گرفته شده است اما همچنان ایران در وضع نامطلوبی در رتبه بندیِ جهانی گردشگری به سر می برد. تاثیر شگرف توریسم در کاهش نرخ بیکاری، افزایش سطح درآمد، تامین منابع انرژی و رونق بازار صنایع دستی، تنها بخشی از مزایای ویژه پرداختن به این صنعت پُردرآمد است. بی تردید اکوتوریسم گسترده ترین بخش صنعت گردشگری در جهان به شمار می آید. این بخش در کشور ما به نام طبیعت گردی و یا به قول دیگر، گردش بر طبق طبیعت معروف شده است و مناطق گوناگون کشورمان ایران سرشار از پتانسیل ها و جاذبه های اکوتوریستی است که البته نقش بعضی از استان ها که دارای ویژگی های خاص اکوتوریستی هستند – مانند استان های مازندران،گیلان،کردستان،گلستان و… – در این مورد پررنگتر از سایر نواحی کشور است. استان گیلان سرزمین سرسبز و زیبایی است که در زمینه اکوتوریسم همیشه حرف های زیادی برای گفتن داشته و هم اکنون نیز دارد. یکی از توابع گیلان در غربی ترین نقطه ی این استان، شهرستان مرزی بندر آستارا می باشد. بندر آستارا علی رغم داشته های بسیار متنوع و ظرفیت های غنیِ اکوتوریستی، تاکنون چنان که باید، مورد بررسی و پژوهش قرار نگرفته است. بدیهی است، مطالعه و سرمایه گذاری در مناطق اکوتوریستی این شهرستان زیبا می تواند نقش اساسی در عمران و آبادانی، ایجاد اشتغال، کاهش نرخ بی کاری و نیز توسعه پایدار گردشگری استان گیلان داشته باشد و گیلان را به عنوان نماد موفق گردشگری در زمینه اکوتوریسم در سطح کشور مطرح نماید. مهمترین بخش این تحقیق به صورت بازدیدهای میدانی انجام یافته است که با بررسی کارشناسانه و ذکر راهکارهایی در جهت بهبود شرایط موجود مناطق یادشده همراه بوده است.

پیشینه تحقیق :

   در زمینه اکوتوریسم کتاب ها، پایان نامه ها و مقالات خوبی در سال های گذشته تحقیق و تالیف شده است که از آن جمله به چند نمونه اشاره می شود :

در تحقیقی که توسط حاجی نژاد و یاری در سال ۹۲ تحت نام برنامه ریزی راهبردی اکوتوریسم با استفاده از مدل ترکیبی SWOT – TOPSIS انجام شده، به بررسی اکوتوریسم در پارک جنگلی شهید کونانی بلوران و ارائه استراتژی های مناسب در جهت توسعه ی اکوتوریسم پارک با دقت نظر و رعایت وجوه همه جانبه ی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی صورت گرفته است. نتایج تحقیقات نشان می دهد که تهدیدات بیرونی تاثیر بیشتری در مقایسه با سایر عوامل در گردشگری پارک دارند از این رو برای توسعه ی اکوتوریسم در این منطقه استراتژی های تدافعی در اولویت قرار می گیرند.

تحقیقی که رخشانی نصب در سال ۸۸ تحت عنوان چالش ها و فرصت های اکوتوریسم در ایران انجام داده نشان می دهند که کشور ایران با معضلات فراوانی در زمینه ی گسترش و توسعه صنعت اکوتوریسم در داخل خویش مواجه است. به شکلی که در سال ۹۰ دلار از سهم تولید ملی هر خانوار ایرانی برای رونق توریسم و اکوتوریسم به بازار جهانی توریسم هزینه می گردد و این در حالی است که سهم اندکی از این بازار بزرگ و پر رونق برای ایران اختصاص می یابد.

و تحقیق نوری در سال ۸۸ که با عنوان گردشگری شهری و پیوند عملکردی آن با اکوتوریسم انجام شده نیز بیانگر این مسئله است که استان کردستان با دارا بودن پتانسیل های خوب اکوتوریستی به خاطر دلایلی مانند کمبود زیرساخت ها در بخش جاده ای و عدم شناسانده شدن به گردشگران دچار موانعی برای توسعه اکوتوریسم گردیده است.

روش و هدف تحقیق :

  اولین گام در جهت ارائه ی راهکارهای توسعه گردشگری برای مناطق مختلف، در صنعت اکوتوریسم شناسایی جاذبه های طبیعی آن منطقه است. پژوهش حاضر نیز با همین رویکرد به معرفی و بررسی نقش قابلیت های اکوتوریستی شهرستان آستارا در توسعه گردشگری گیلان پرداخته است. ارزش نوآوری تحقیق حاضر به دلیل نگاه ویژه به مناطق اکوتوریستی آستارا می باشد. روش گردآوری اطلاعات، میدانی و کتابخانه ای و شیوه پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده است.

منطقه مورد مطالعه :

     شهرستان مرزی بندر آستارا با وسعتی حدود۴۳۳ کیلومتر مربع در شمال غربی استان گیلان واقع، و از شمال به شهرستان آستارای جمهوری آذربایجان، از جنوب به شهرستان تالش گیلان، از غرب به کوههای تالش و شهرستان نمین استان اردبیل و از شرق به دریای کاسپین محدود می باشد. شهرستان آستارا قریب به ۸۵ هزار نفر جمعیت دارد و با ۹۸% باسواد بالاترین رتبه باسوادی نسبت به جمعیت را در کشور دارا است. این شهرستان مرزی به علت دارا بودن جاذبه های فراوان طبیعی، تاریخی، مذهبی و فرهنگی سالهاست که با جذب نزدیک به چهار میلیون گردشگر داخلی و قریب به پانصد هزار توریست خارجی در سال، به عنوان یکی از شهرستان های پُر تردد و معروف گردشگری در سطح ملی مطرح شده است. ظرفیت های توریستیِ فراوانِ این شهرستان اعم از کوه، دریا، جنگل، تالاب، آبشار ها، دامنه ها، تله کابین، کارتینگ، بازاربزرگ ساحلی، پارک های جنگلی و حیات وحش، غذاهای لذیذ محلی، صنایع دستی متنوع و… همه و همه، دست به دست هم داده اند تا آستارا به عنوان نگین درخشان سواحل شمالی ایران شناخته شود. اخیراً با راه اندازی بندر چند منظوره آستارا، این شهرستان به تدریج در حال تبدیل شدن به یک قطب بزرگ ملی و چه بسا با رشد و توسعه ی بیشتر در سال های آینده یکی از قطب های بین المللی منطقه در عرصه های گوناگون اقتصادی، تجاری و…. به ویژه توریسم است.

نقشه ۲ : تقسیمات سیاسی استان گیلان                 نقشه ۱ : تقسیمات سیاسی کشور ایران

نقشه ۳ : تقسیمات داخلی شهرستان مرزی بندر آستارا (منطقه مورده)

(معاونت برنامه ریزی استان گیلان، ۱۳۸۶ : ۶)

اِکُوتوریسم و انواع آن :

« ایران از نظر جاذبه های گردشگری جزء ده کشور اول جهان قرار دارد و از پتانسیل بسیار زیادی برای جهانگردی و گردشگری بین المللی برخوردار است.» (صباغ کرمانی، مجید و امیریان، سعید، ۱۳۷۹ : ۶۱) « صنعت گردشگری را باید پدیده ای تقریبا نو دانست که آغاز آن به اوایل قرن نوزدهم میلادی بر می گردد.» (پاپلی یزدی و سقایی، ۱۳۸۶ : ۱۳۵) و « به اندازه ای در توسعه اقتصادی- اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاد دانان آن را صادرات نامرئی نام نهاده اند.» (محسنی، ۱۳۸۸ : ۱۵۰). یکی از شاخه های توریسم، اکوتوریسم نام دارد. اکوتوریسم مخفف کلمه (Ecological Tourism) است که در زبان فارسی، طبیعت گردی نام گرفته و گرایشی نو و پدیده ای تازه در صنعت جهانگردی محسوب می شود. « چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعت مانند سواحل دریاها، دریاچه ها، تالاب ها، بیشه زارها و… از کانون ها و جاذبه های توریست پذیرای این نوع از گردشگری هستند. » (فاضل نیا و هدایتی، ۱۳۸۹ : ۱۴۷) به قول دیگر« اکوتوریسم یا طبیعت گردی حرکتی همگرا است تا به نیاز انسان ها جهت دستیابی به فرصت ها و موقعیت هایی که بتوانند در کنار طبیعت همگام و سازگار با آن به سیر و سفر بپردازند، پاسخ دهند این فعالیت با توجه به ملاحظات اکولوژیکی در جهت سازگاری با ابعاد اکولوژیکی محیط زیست انجام می پذیرد.» (دیوید ای، ۱۳۸۳ : ۵۶) در سطح جهانی « هتزر(hetzer) اولین کسی بود که در سال ۱۹۶۵ واژه اکوتوریسم را در توصیف رابطه ی بین توریست ها و فرهنگ های بومی به کار برد. وی به چهار معیار در طبیعت گردی اشاره می نماید :

الف – کمترین اثر بر محیط زیست

ب- کمترین اثر بر فرهنگ های بومی

ج- بیشترین مزایای اقتصادی برای مردم میزبان

د – بیشترین رضایت برای گردشگران» (زاهدی، ۱۳۸۵: ۹۱). چند سالی است که طبیعت گردی از نظر مفهومی در مجامع مختلف سیاست گذاری و همچنین در نهادهای عمومی و تشکل های خصوصی حامی محیط زیست جایگاه ویژه ای پیدا کرده است و نیز جهت تاثیر گذاری در دیدگاه های زیست محیطی و توسعه ی پایدار و در ایجاد درآمدهای ریالی و رشد تولید ناخالص ملی از اهمیت ویژه برخوردار است. کشور ایران از نظر جاذبه طبیعی در جهان رتبه پنجم را دارد. امروزه اکوتوریسم مهمترین بخش صنعت گردشگری به شمار می آید که در حدود ۸۰۰ نوع آن در دنیا وجود دارد رسیدن به اهداف توسعه با بهینه سازی صنعت توریسم و شناسایی توان اکوتوریستی در نقاط مختلف کشور، برنامه ریزی اصولی در این زمینه و همکاری با سازمان های مربوطه می توان علاوه بر حفظ و حراست از ارزش های طبیعی و ماندگارگام های موثری در ایجاد اشتغال و هدف نهایی آن که رسیدن به توسعه پایدار است، برداشت. کوشش برای حفظ ظرفیت های حیاتی اکوسیستم های حفاظت شده و بهره برداری خردمندانه از آن در راستای دستیابی به بزرگترین آرمان زیست محیطی جهان معاصر یعنی توسعه پایدار است. اکوتوریسم نیز برای خود دارای تقسیماتی است که «گونه‌های مختلف طبیعت‌گردی عبارتند از گردش آبی و ساحلی، کوهنوردی، غارنوردی، بیابان‌گردی، دامنه‌نوردی، مردم‌شناسی، طبیعت درمانی، صید و شکار » (نکوئی صدری، ۱۳۸۸ : ۲۱۱).

ظرفیت های اکوتوریسمی آستارا :

    موقعیت خاص جغرافیائی آستارا و برخورداری آن از جاذبه‌های طبیعی نظیر کوههای سر به فلک کشیده و زیبای تالش، جلگه‌های حاصلخیز و تماشایی مانند جلگه باغ سیروس، جنگلهای سرسبز و دیدنی مانند پارک جنگلی بی بی یانلو و پارک حیات وحش لوندویل، رودخانه‌های پرآب مانند آستارا و چلوند، تالاب استیل که از ذخایر اکولوژیکی استان و حتی کشور در مورد حیات وحش بوده و با منظره بسیار زیبایی که دارد، سالانه پناهگاه پرندگان مهاجر بسیاری است که از اهمیت بین‌المللی برخوردار می باشد، بهشت کاکتوسان (پیرترین کاکتوس خاورمیانه)، آبهای معدنی متنوع با خواص درمانی گوناگون مانند آب معدنی کوته کومه و علی داشی درگوشه های مختلف شهرستان و نیز آب و هوای بسیار مطبوع و پاکیزه موجب گردیده که در آستارا در هر یک از روزهای سال چهار فصل، بهار، تابستان، پاییز و زمستان به طور همزمان وجود داشته باشد. بنابراین با توجه به شرایط جغرافیایی شهرستان آستارا، علاوه بر جذب توریست، امکان توسعه گردشگری همه گونه های اکوتوریسم در این شهرستان موجود بوده و تنها اکوتوریسم بیابان گردی که سایت این گونه در آستارا وجود ندارد، ممکن نیست. در زیر به مهم ترین پتانسیل های اکوتوریستی آستارا اشاره نموده و قابلیت های گردشگری هر یک و نیز راهکارهای مختصری برای توسعه یافتگی بیشتر و بهتر به تفکیک آمده است.

* گردنه زیبای حیران :

     گردنه حیران آستارا آخرین منطقه حفاظتی استان گیلان می باشد که در بیست و پنج کیلومتری سمت غربی شهر آستارا و در محدوده جغرافیای سیاسی این شهرستان واقع می باشد. « این ناحیه شبیه به سایر جاهای ایران نیست و منظره آن عیناَ مناظر نواحی جنوب فرانسه را به یاد می آورد. » (اوبن، ۱۳۶۲ : ۴۸) همین زیبایی های محصور کننده است که حیران را به عنوان یک گردنه ی فوق العاده زیبا و رویایی در کشور معروف نموده است. حیران، در فصول سرما پناهگاهی برای مسافران زمستانی و در تابستان از گردشگاه های فعال و پُربازدیدکننده ی اکوتوریستی منطقه به حساب می آید و مردمانی جوانمرد و مهمان نواز دارد. زبان مردم این دهستان تالشی و شغل بیشتر آنها کشاورزی، دامداری، زنبورداری و باغداری بوده و از این راه امرار معاش می کنند. این گردنه زیبا و تاریخی در بیشتر زمان های سال زیر پوششی از مه قرار دارد و از نظر طبیعی دره ها و کوهپایه های آن پوشیده از گل هاو گیاهان جنگلی، مرتعی و علی الخصوص دارویی هستند. حیران، به اعتراف بیشتر جهانگردان خارجی و گردشگران داخلی یکی از زیباترین گردنه های ایران می باشد. جاده آسفالته آن با اصول علمی و بسیار محکم ساخته شده است که از بالای آن شهرستان آستارای جمهوری آذربایجان و آستارای ایران از منظره ی دور به زیبایی هرچه تمامتر نمایان است. قابلیت های توسعه این گردنه عبارتند از :

– قابلیت بهره برداری از ورزش اسکی روی چمن در فصول گرم سال

– قابلیت بهره برداری از ورزش اسکی روی برف در فصل زمستان

– قابلیت برگزاری جشنواره های گوناگون هم چون جشنواره گیاهان دارویی و… با توجه رویش انواع گیاهان دارویی در منطقه

– قابلیت برگزاری تورهای دانشجویی- علمی طبیعت گردی

– قابلیت احداث پیست موتور سواری و کارتینگ برای جوانان ورزشکار

– قابلیت کوهنوردی در قله های حاجی امیر، ستوم، ویو سغ

– قابلیت صخره نوردی با وجود صخره های بلند و دره های عمیق

– قابلیت مورد استفاده واقع شدن به صورت دامنه نوردی در دامنه های سرسبز

همچنین رعایت موارد زیر برای استفاده بهینه از پتانسیل های گردنه حیران ضروری است :

– تثبیت کاربری دامنه های دو طرف دره و ارتفاعات اطراف تونل آستارا به عنوان حریم گردشگری

– جلوگیری از ساخت و سازهای نامانوس در گردنه

– احداث پارکینگ برای جلوگیری از راه بندان و راحتی مسافران

– احداث دکه های بین راهی و رستوران ها با سرو غذاهای بومی- محلی

– احداث اماکن اقامتی- تفریحی برای پذیرایی و اسکان مسافران به علت حجم بالای گردشگران از این منطقه

– احداث اُردوگاه ها و تفرج گاه های علمی – تفریحی در منطقه

– احداث فاز دوم و سوم تله کابین آستارا در جهت استفاده بیشتر گردشگران از مناظر دلربای حیران و حاشیه مرزی

– حذف مالیات و اختصاص امتیازات ویژه برای جذب بهتر سرمایه گزار

* آبشار بارز اُو (لاتون) :

     این آبشار که بلندین آبشار ایران و نیز « مرتفع ترین آبشار طبیعی خاورمیانه محسوب می شود.» (بختیاری، ۱۳۸۱ : ۹). ارتفاعی قریب به ۱۰۵ متر دارد و در فاصله ای حدود پنج کیلومتر از چشمه آبگرم روستای کوته کومه واقع شده است. علاوه بر آبشار اصلی، آبشار دیگری با فاصله ی ناچیزی از آن قرار دارد که ۶۵ متر ارتفاع دارد و سر ریز آن نسبت به آبشار اصلی بیشتر و عریض تر است. در مجموع « ارتفاع آبشارهای لاتون ۱۶۰ متر است.» (نعمت اللهی، ۱۳۸۰: ۱۳۹). امروزه در مسیر آن استراحت گاه هایی برای گردشگران و کوهنوردان ایجاد نموده اند که به ارائه خدمات به این عزیزان مشغول می باشند. این آبشار در نزدیکی روستای لاتون بخش لوندویل شهرستان آستارا قرار گرفته و نامی تالشی دارد. در زبان تالشی “بارز ” به معنی بلندی و ” اُو ” به معنی آب است که در مجموع ترکیب ” بارز اُو ” به معنی آبی است که از بلندی می آید. آبشار یکی از جلوه های بصری آب است که زیبایی بصری، صدای دلنواز، هیجان و تحرک و ارتباط فضایی بین دو سطح و تلفیق با عناصری از قبیل سنگ و صخره، جنگل و توپوگرافی خاص و تعدیل اکولوژیکی را با خود به ارمغان می آورد که هر انسانی با حضور یافتن در کنار آبشار می تواند از مزایای بسیار این پدیده ی الهی و طبیعی برخوردار گردد. قابلیت های توسعه این منطقه عبارتند از :

– دامنه نوردی در کوه پایه ها و تپه های ملایم حاشیه آبشار

– قابلیت برگزاری مسابقات عکاسی از طبیعت بکر و بسیار زیبای منطقه

– قابلیت احداث تله کابین لاتون – حیران آستارا

– قابلیت احداث پیست موتورسواری در اطراف لاتون (موتور کراس)

– قابلیت احداث پیست دوچرخه سواری استقامت

– برگزاری مسابقات دو استقامت

– قابلیت برگزاری جشنواره های گوناگون بومی محلی و ورزشی

– قابلیت احداث صیدگاه ماهی قزل آلا که آب حوضچه های زیر آبشارها زیستگاه این ماهی لذیذ می باشد

پیشنهادهایی برای توسعه بیشتر :

– آسفالته کردن مسیر منتهی به آبشار

– احداث تفرجگاه های تفریحی در کنار آبشار

* منطقه جنگلی فندقلو :

     جنگل فندقلو در بیست و پنج کیلومتری شهر آستارا در حوزه جغرافیایی این شهرستان قرار گرفته است. جنگل های فندقلو جزو روستای فندق پشته سرجنگلبانی بخش مرکزی آستاراست که بخش اندکی از انتهای آن به دهات شهرستان نمین استان اردبیل متصل است. در منطقه فندقلو حیواناتی نظیر روباه، گرگ، خرس قهوه ای، سمور و پرندگانی چون قرقاول تالشی، ابیا،خوتکا، کبک و عقاب طلائی یافت می شود. فندقلو با داشتن « بالاترین دامنه گرما در تابستان بین ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتیگراد» (عبادزاده ملکی، ۱۳۸۹: ۳۲) و « بالاترین دامنه سرما ۱۲ درجه زیر صفر »( اصلاح عربانی، ۱۳۸۷ : ۲۲) یکی از خوش آب و هواترین نقاط منطقه می باشد و به خاطر داشتن جاذبه های منحصر به فرد جنگلی – مرتعی قابلیتی بسیار ممتاز برای توسعه در صنعت اکوتوریسم دارد. در سال های گذشته پیست اسکی روی چمن آن احداث شده است. باتوجه به وزش باد در طول سال در منطقه جنگلی فندقلو در سال ۸۲ سازمان انرژی های نو ایران (سانا) طی طرحی اقدام به بررسی و اندازه گیری مقدار باد جهت احداث نیروگاه بادی در منطقه فندقلو نمود. نتایج حاصل از طرح نشان از مساعد بودن شرایط فیزیکی منطقه جهت احداث نیروگاه بادی بود و حتی طرح احداث این نیروگاه توسط سازمان انرژی های نو ایران تهیه و آماده شد ولی تاکنون به دلایل نامعلوم به مرحله اجرا درنیامده است. این منطقه از نظر قابلیت های توسعه دارای ظرفیت های زیر است :

– قابلیت بهره برداری از ورزش اسکی روی چمن در فصول گرم سال

– قابلیت بهره برداری از ورزش اسکی روی برف در فصل زمستان

– قابلیت اکوتوریستی برای تورهای گروهی دانشجویی و دانش آموزی

– قابلیت پیک نیکی آن در درون درختزارهای فندق

– قابلیت فرهنگی آن تحت عنوان جشنواره فندق چینی

– قابلیت کوه پیمایی و دامنه نوردی در کوه های جنگلی

– قابلیت احداث شکارگاه قانونی و دارای مجوز با توجه به گونه های جانوری منطقه

– قابلیت احداث راه های هوایی نظیر کایت

– قابلیت ایجاد منطقه حفاظت شده و پارک های ملی

– قابلیت برگزاری مسابقات جهانی و بین المللی اسکی

برای بهره برداری بهتر و بیشتر از پتانسیل های توریستی منطقه فندقلو می توان موارد زیر را در نظر داشت :

– احداث فازهای دوم و سوم تله کابین برای رساندن مسافران از محل جاده قدیم گردنه حیران به بالای کوه

– احداث کمپینگ های موقت در منطقه

– شناساندن این منطقه برای بهره برداری بهینه از طریق تدوین و پخش بروشور، کتابچه و…

* چشمه آبگرم طبیعی کوته کومه :

   « این مکان در قسمت کوهپایه و غرب شهر لوندویل در ناحیه جنگلی بسیار زیبایی قرار گرفته است و حدود ۹ کیلومتر از مرکز شهر فاصله دارد» (عدالت، ۱۳۸۴: ۱۷). و از دیر باز برای « درمان دردهای روماتیسمی، مفاصل و همچنین از بین بردن لکه های پوستی مورد استفاده » (عدالت، ۱۳۸۲ : ۲۵) قرار می گرفته است. مسیر حرکت از مرکز شهر لوندویل به آنجا به طور کامل آسفالت بوده و در حاشیه رودخانه پُر آب و زلال واقع شده که امروزه این امکان با بهره مندی از دوش، حوض، سرویس بهداشتی، آبی سالم و مفیدو خانه های سنتی و قدیمی و اطاق های مجهز کرایه ای جهت ارائه خدمات به مسافرین عزیز لحظات پُر از خاطره به وجود می آورد. بخشی از اهالی کوته کومه را عشایر تشکیل می دهند که آداب و رسوم کهن خویش را نیز حفظ کرده اند و در موعد مقرر هریک به اجرا می گذارند. این آبگرم به علت نزدیکی به آبشار بارزاُز، آبگیرها، حوضچه های طبیعی لاتون، نهرهای خروشان نزدیک چشمه های آبگرم و رودخانه بزرگ لوندویل و جنگل های انبوه کوته کومه و چلوند حال و هوای خاصی به منطقه داده و با عملکردهای متنوع خود کیفیت تفرجی منطقه را به صورت چشمگیری افزایش می دهند و به طبیعت منطقه روح و هویت خاصی داده و ویژگی اکوتوریستی آن را تکمیل می کنند. برخی از مهمترین قابلیت های اکوتوریستی آبگرم کوته کومه از این قرار اند :

– قابلیت برگزاری تورهای کوچ باتوجه به اسکان فصلی عشایر در جنب آبگرم

– قابلیت برگزاری تورها و جشنواره های آداب و رسوم و مردم شناسی، روستاگردی و…

– قابلیت برگزاری تورهای پزشکی – درمانی

– قابلیت پرداختن به فعالیت های تفریحی سالم مانند پیاده روی

– قابلیت احداث ایستگاه ماهیگیری با قلاب در رودخانه پر آب نزدیک کنار چشمه

برخی از مواردی که می تواند به افزیش تعداد بازدید کنندگان و نیز کیفیت پذیرایی از ایشان کمک وافر نماید به این قرار است :

– احداث رستوران و غرفه های غذای سنتی و بهداشتی

– ایجاد تفرجگاه

– احداث کمپینگ

* تالاب اِستیل :

       « این دریاچه هم زمان با دریای خزر در اثر حرکات جابه جایی آب خزر در دوران چهارم زمین شناسی به وجود آمد ولی در نتیجه انباشتن شن، ماسه و لاشه ی بقایای جانوران دریایی رابطه آن با دریای خزر قطع شد و به صورت یک واحد جداگانه درآمد» (عبادزاده ملکی، ۱۳۸۹: ۲۳) و در پنج کیلومتری بخش مرکزی شهرستان آستارا، در کنار اُتوبان آستارا – تالش بوده و مساحتی در حدود ۱۴ هکتار را دارا می باشد. نام این تالاب برگرفته از « واژه یِ تالشیِ” ائستئل ” به معنای آبگیر» (نعمت اللهی، ۱۳۸۰: ۱۴۵) است.« تالاب استیل لوندویل آستارا در فهرست مناطق آبی تحت مدیریت حفاظت محیط زیست و تالاب های بین المللی قرار دارد.» (سازمان حفاظت محیط زیست، ۱۳۹۰: ۹). همچنین این تالاب «در ردیف بیست و دوم ِ فهرست مناطق شکار ممنوع کشور » (علی اکبری، ۱۳۹۲ : ۶۵) جای گرفته است. از دیدنی های این تالاب می توان به وجود درختان توسکای وحشی نام برد که چون ریشه ی آنها به وسیله شنگ خورده شده که با وزش باد به این سو و آن سو می روند و به درختان توسکای رونده مشهور گشته اند. این تالاب که در سال ۸۴ به عنوان یکی از پنج منطقه نمونه گردشگری استان گیلان شناخته شد، به رودخانه و حتی آبراه وصل نمی شود و آب آن از طریق بارندگی تامین می شود. ساخت و سازهای شتابزده و کارشناسی نشده در حاشیه این تالاب هم اینک تا حدود زیادی عملکرد فراغتی آنرا کاهش داده است. این فضا با نی زارها، سکون آب و حالت آینه ای آن، فضای طبیعی و پیرامونی، آرامش و چشم اندازهای فوق العادهای را به بازدید کنندگان ارائه می دهد و وجود پرندگان مهاجر و سایر جانداران در آنها، هویت، روح زندگی و نشاط خاصی به تالاب می دهد که گردشگران می توانند با حضور در چنین محوطه ای لذت وافر از طبیعت ببرند. مهمترین قابلیت های اکوتوریستی تالاب اِستیل عبارتند از :

– قابلیت صیدگاهی ماهی کپور در اواخر فصل تابستان و اوایل پاییز

– قابلیت قایقرانی ورزشی با استفاده از قایق های غیرموتوری (بادبانی، پارویی و پدالی)

– قابلیت تورهای علمی دانشجویی و دانش آموزی درباره منشاء پیدایش تالاب، موجودات ریزآبزی، پوشش گیاهی و…

رعایت موارد زیر برای بهره گیری بهتر و بیشتر از امکانات تالاب اِستیل ضروری به نظر می رسد :

– متوقف کردن پروژه ها و مجتمع های نیمه تمام اطراف تالاب

– معین و مشخص نمودن حریم قانونی تالاب

– اختصاص فضای پیک نیکی در حاشیه تالاب

– حفظ وتقویت گیاهان آبزی حاشیه تالاب به عنوان حریم های طبیعی زیستگاه پرندگان

– احداث تعدادی جزیره مصنوعی در نقاط مناسب به عنوان زیستگاه زادآوری، لانه سازی و جوجه آوری پرندگان

– نورپردازی مهندسی به ویژه برای شب ها که زیبایی تالاب چندبرابر می شود

– احداث پارکینگ برای گردشگران

– احداث چندچشمه توالت برای مسافران و…

* چشمه آبگرم طبیعی علی داشی :

     این چشمه در دهستان حیران بخش مرکزی شهرستان آستارا و واقع شدن در یک محیط ییلاقی و خوش منظره در گردنه حیران از رونق بسیاری برخوردار است که آبشاری زیبا نیز در کنار آن وجود دارد. این چشمه که از چشمه های معروف و طبیعی آبگرم در شمال و شمال غرب کشور است دارای خواص درمانی بسیاری می باشد که « از مهمترین خواص آن می توان به از بین بردن درد مفاصل، کمردرد، قولنج و تقویت اعصاب اشاره نمود.» (عدالت، ۱۳۸۲ :۲۶) این چشمه آبگرم طبیعی نیز به علت قرار گرفتن در کنار اُتوبان آستارا به اردبیل سالانه پذیرای هزاران گردشگر داخلی و ده ها جهانگرد خارجی است. مچنین وجود گیاهان رنگارنگ دارویی در کناره ی راه چشمه، علاوه بر دادن حس آرامش و لذت معنوی خاص، باعث تکمیل ویژگی های اکوتوریستی منطقه نیز گردیده است.برخی از قابلیت هایی که این مجموعه برای استفاده دارد به قرار زیر است :

– قابلیت دامنه نوردی با توجه به دامنه های ملایم و گسترده منطقه

– قابلیت برگزاری مسابقات بومی – محلی و انواع جشنواره های گوناگون سنتی مثل جشنواره غذاهای محلی و…

– قابلیت ایجاد ایستگاه ماهیگیری با توجه به وفور ماهی قزل آلا در رودخانه جنب چشمه آبگرم

– قابلیت اجرای تورهای گردشگری – تفریحی

– قابلیت ایجاد کلینیک تخصصی آبگرم درمانی

* سواحل زیبای دریای کاسپین :

     « در جلگه ساحلی شمال، شرایط طبیعی به صورت عرض جغرافیایی بالا، ارتفاع و بارش بیشتر، میانگین دمایی پاییین تر، انبوهی پوشش گیاهی و فراوانی منابع و شبکه آب در مجموع مساعدت بیشتری برای طبیعت گردی و سفرهای مبتنی بر طبیعت به وجود آورده است.» (علی اکبری، ۱۳۹۲ : ۲۳۳).شهرستان آستارا با قرار گرفتن در ساحل بزرگترین دریاچه جهان (کاسپین) از موقعیت ویژه ی استراتژیکی و ژئوپلتیکی برخوردار بوده از ابعاد مختلف موقعیت ممتازی در کشور پیدا نموده است. این شهرستان با دارا بودن ۱۰ کیلومتر نوار ساحلی با دریای کاسپین و فاصله ۲۰۰ متری از ساحل آن دریا امتیازات فراوانی را صاحب است که می توان از این پتانسیل ها در توسعه گردشگری استفاده برد. در سواحل شهرستان آستارا دو منطقه شنا به شکل طرح سالم سازی دریا فعال است، یکی با نام صدف در ساحل داداش آباد روستای سیبلی بخش لوندویل و دیگری در بلوار سفیر امید مرکز شهر آستارا با نام منطقه سالم سازی سفیر اُمید که در نزدیکی بازار بزرگ ساحلی آستارا قرار داشته و گردشگران زیادی از سراسر کشور و نیز جهانگردان فراوانی از کشورهای منطقه آسیای میانه و قفقاز به ویژه جمهوری آذربایجان را پذیراست. برخی از قابلیت های اکوتورسیتی سواحل آستارا عبارتند از :

– قابلیت برگزاری مسابقه آدمک ها و مجسمه های شنی

– خوابیدن میان ماسه های داغ و خواص درمانی

– قابلیت صید و ماهیگیری با لنج های تفریحی – صیادی

– قابلیت قایق سواری به اشکال گوناگون بادبانی، پدالی، موتوری و پارویی

– قابلیت استفاده از نور مستقیم آفتاب و حمام آفتاب

– قابلیت شنا و غواصی به اشکال گوناگون تفریحی، دوره ی آموزشی و …

– قابلیت برگزاری مسابقات و جشنواره های دریایی از جمله شنا

– قابلیت احداث مرکز تحقیقات و موزه آبزیان دریایی در حوزه دریای کاسپین

– قابلیت پرداختن به ماهیگیری تفننی با قلاب

همچنین انجام چنین کارهایی می تواند به ارتقاء بازدهی سواحل بیفزایند :

– ایجاد پیاده راه ساحلی برای پیاده رَوی های خانوادگی- تفریحی

– ایجاد بازار ماهی فروشان و فروش صید به صورت زنده و غیرزنده

– ایجاد رستوران در سواحل با غذاهای دریایی

– ایجاد فروشگاه و مراکز فروش ابزار شنا و ماهیگیری

– بسترسازی پیک نیک خانوادگی در کنار ساحل و فضای سبز حاشیه سواحل

* پارک جنگلی بی بی یانلو :

    جنگل های آستارا ادامه ی جنگل های باستانی هیرکانی هستند که « در نواحی پایکوهی، جنگل های پهن برگ در خاک های زرد گسترده شده اند. در جنگل های این ناحیه حدود ۱۵۰ گونه درخت هست که از آن میان ۳۶ گونه بومی منطقه اند.»(آکینز، ۱۳۶۶: ۱۳۴). این پارک جنگلی در مسیر آستارا به سمت گردنه حیران در روستای بی بی یانلو آستارا قرار دارد. در این پارک جنگلی درختان سر به فلک کشیده ای وجود دارد که در بیشتر ایام سال ،کف درختانش را فرشی از چمن سبز پوشانده است. از آنجایی که این پارک در مسیراتوبان آستارا – اردبیل قرار دارد بازدید کننده های بسیاری از اقصی نقاط کشور در طول سال دارد که برای استفاده از طبیعت گیلان به ویژه شهرستان آستارا وارد این خطه می شوند. در درون این مکان تفریحی آلاچیق هایی تعبیه شده است که مسافران بتوانند به صورت انفرادی و خانوادگی از آنها به عنوان استراحتگاه موقت استفاده نمایند. اگر مطالعات دقیق و برنامه ریزی درستی بر اساس اصول علمی بر روی این پروژه انجام گردد می توان از قابلیت های این مکان تفریحی استفاده چند برابر نمود. برخی از قابلیت های این پارک جنگلی به شرح زیر است :

– قابلیت احداث ایستگاه تیراندازی با کمان و دارت

– قابلیت افزایش وسعت و تبدیل شدن به پارک ملی

– قابلیت پیک نیک

– قابلیت برگزاری مسابقات وجشنواره های مختلف بومی – محلی

– قابلیت احداث باغ وحش ازحیوانات مختلفِ بومیِ پارک جنگلی و غیر بومی در بخشی از محوطه پارک

راهکارهایی برای توسعه گردشگری :

– معین نمودن محوطه و مسیر پیاده روی، روی چمن

– احداث اقامت گاه های موقت چند روزه برای گردشگران

– احداث پارکینگ مناسب و شیک برای خودروهای مسافرین

– حریم بندی و مشخص کردن انتهای حوزه ی مربوط به پارک در جهت های اصلی

نتیجه:

   امروزه اکوتوریسم به یکی از مهمترین و درآمدزاترین صنایع قرن حاضر تبدیل شده است.کشورمان ایران نیز از لحاظ جاذبه های طبیعی گردشگری حرف های زیادی در این حوزه برای گفتن دارد. استان گیلان در شمال ایران، در زمینه اکوتوریسم دارای پتانسیل های بسیاری در شهرستان های گوناگون خویش است. یکی از همین مناطق، شهرستان مرزی بندر آستارا است که از گردشگر پذیرترین نقاط کشور می باشد. آستارا با اینکه سالانه میلیون ها گردشگر داخلی و هزاران جهانگرد خارجی را پذیراست و در عین برخورداری از منابع فراوان طبیعی و دارا بودن فرهنگ غنی روستایی – عشایری، در سال های گذشته سهم ناچیزی از درآمدهای میلیاردی صنعت گردشگری به ویژه اکوتوریسم را به خود اختصاص داده است که عدم رسیدگی و تامین اعتبارات بزرگ و جدی، نشان از بی توجهی و نادیده گرفتن توانمندی های این منطقه ی فوق العاده زیبا و مستعد برای سرمایه گذاری در شکل های گوناگون اکوتوریسم دارد. یافته های این پژوهش نشان می دهد آستارا دارای پتانسیل های بالای اکوتوریسمی است که هر یک از این جاذبه های طبیعی، قابلیت های گردشگری،اقتصادی و اجتماعی به سزایی دارند. در صورت شناسایی و بررسی علمی راهکارهای رشد، آسیب شناسی، برنامه ریزی منظم و اصولی برای رفع مشکلات، تکمیل نواقص موجود در بخش های گوناگون، استفاده از اندیشه و مدیریت توانمند، به فعلیت رساندن پتانسیل های موجود و در کنار همه اینها تربیت نیروی انسانی ماهر به عنوان راهنما و …، اِکُوتوریسم می تواند در کنار دیگر جاذبه های شهرستان آستارا سبب ارتقاء و توسعه گردشگری شهرستان، استان گیلان گردد.

منابع :

– اصلاح عربانی، ابراهیم، (۱۳۸۷)، کتاب گیلان، جلد ۴، رشت، انتشارات گروه پژوهشگران.

– آکینز، شیرین، (۱۳۶۶)، اقوام مسلمان اتحاد شوروی، ترجمه : علی خزائی فر، مشهد، آستان قدس.

– اوبن، اوژن، (۱۳۶۲)، ایران امروز، ترجمه و حواشی و توضیحات : علی اصغر سعیدی، تهران، نقش جهان.

– بختیاری، سعید، (۱۳۸۱)، اطلس کامل گیتاشناسی، تهران، انتشارات موسسه گیتاشناسی.

– پاپلی یزدی، محمد حسین و سقایی، مهدی، (۱۳۸۶)، گردشگری(ماهیت و مفاهیم)، تهران، انتشارات سمت.

– دیوید ای، فنل، (۱۳۸۳)، مقدمه ای بر طبیعت گردی، ترجمه : جعفر اولادی قادیکلایی، بابلسر، دانشگاه مازندران.

– زاهدی، شمس السادات، (۱۳۸۵)، مبانی توریسم و اکوتوریسم پایدار(با تکیه بر محیط زیست)،تهران،انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.

– سازمان حفاظت محیط زیست، (۱۳۹۰)، دفتر زیستگاه ها و امور مناطق، تهران، نشر سازمان حفاظت محیط زیست.

– عدالت، داوود، (۱۳۸۴)، لوندویل شهر گلهای بنفش، رشت، نشر بازرگان.

– …………………….، (۱۳۸۲)، بررسی سوابق فرهنگی، تاریخی، بناهای تاریخی و بقاع متبرکه آستارا، رشت، گیله وا.

– علی اکبری، اسماعیل، (۱۳۹۲)، جغرافیای گردشگری ایران، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت).

– عبادزاده ملکی، جمشید، (۱۳۸۹)، جغرافیای تاریخی آستارا ( آستارا دروازه مدرنیسم )، آستارا، نشر مکتوب آستارا.

– لی، جان، (۱۳۷۸)، گردشگری و توسعه جهان سوم، مترجمین : رکن الدین افتخاری، عبدالرضا صالحی، امین و معصومه سادات، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی وابسته به موسسات مطالعات و پژوهش بازرگانی.

– معاونت برنامه ریزی استان گیلان، (۱۳۸۶)، سالنامه آماری استان گیلان، رشت، ناشر معاونت برنامه ریزی استانداری گیلان.

– نکوئی صدری، بهرام (۱۳۸۸)، مبانی زمین گردشگری(باتاکید برایران)، تهران، نشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).

– نعمت اللهی، بهروز، (۱۳۸۰)، تاریخ جامع آستارا و حکام نمین، اردبیل، نشر شیخ صفی الدین.

– صباغ کرمانی، مجید و امیریان، سعید، (۱۳۷۹)، بررسی اثرات اقتصادی توریسم در جمهوری اسلامی ایران(با استفاده از تحلیل داده ستانده)، تهران، فصل نامه علمی- پژوهشی پژوهش نامه بازرگانی، شمار۱۶، پاییز ۷۹ .

– فاضل نیا، غریب و هدایتی، صلاح، (۱۳۸۹)، راهبردهای مناسب برای توسعه گردشگری دریاچه زریوار، زاهدان، مجله علمی – پژوهشی جغرافیا و توسعه، شماره ۱۹، پاییز ۸۹ .

– محسنی، رضا علی، (۱۳۸۸)، گردشگری پایدار در ایران(کارکردها، چالش ها و راهکارها)، تهران، مجله علمی – پژوهشی فضای جغرافیایی، شماره ۲۸، زمستان ۸۸٫