غبار مهجوریت بر عمارتی که میزبان «پس از باران» بود

مهری شیرمحمدی

–

سال ۱۳۷۹ از تلویزیون سریال ۳۷ قسمتی«پس از باران» پخش شد که بخشی از فیلمبرداری آن در روستاهای غرب گیلان انجام گرفته بود. موسیقی متن، همراه با آواز خواننده محبوب فولکوریک گیلان، «فریدون پوررضا» جذابیت ویژه‌ای به این سریال داده بود.
بعد از ۲ دهه، در یکی از سایت‌های فروش اینترنتی عمارتی تاریخی ‌ـ که سریال پس از باران در آن بازی شد‌ـ برای اجاره دادن قرار گرفته است. دلهره تخریب بنا، ما را به «دهستان جوکندان تالش» کشاند.
به قصد دیدن عمارتی که هنوز صدای شادروان «فریدون پوررضا» را در خود نهفته دارد. صدای حزن‌انگیزی که ظلم دوران ارباب رعیتی را با سروده شادروان «محمدولی مظفری کجیدی» فریاد می‌کشید.
پوررضا پس از سریال گفته بود: «این صدا فریاد جوامع شهرزده هم بود. فریاد علیه کسانی که بر سر ما خراب شدند و موسیقی محلی ما را از بین بردند. »
در ۲دهه اخیر، به حدی هویت روستاهای گیلان دستخوش تغییر و آماج حمله شده است که قابل توصیف نیست. از جمله تغییرات سریع، از بین رفتن معماری بومی گیلان است که با توجه به اقلیم گیلان شکل گرفته بود. حالا در دورافتاده‌ترین روستاهای گیلان نیز ویلاهایی با معماری یکسان و بدون روح هویت بومی، چهره کوه و جلگه را به بدترین شکل ممکن خراشیده است.

مزار اعقاب شیخ صفی‌الدین
شهرستان هشتپر، دهستان جوکندان «روستای ترک محله» دسترسی آسانی برای دیدن ۲ عمارت با معماری بومی غرب گیلان دارد. به جز این یک بقعه در این روستا هست که دستخوش نوسازی‌های نشده است.
عمارت زیبای خاندان میرمسعودی‌ها، از اعقاب شیخ صفی‌الدین اردبیلی، لابه لای درختان به بار نشسته کیوی پنهان مانده است. این عمارت ۲  طبقه، هنوز زیبایی سریال پس از باران را در خود نهفته دارد؛ دیوارهای کرم رنگ، درب و پنجره‌های قهوه‌ای، سقفی با لته‌های چوب، تالار شرقی با ستون‌های چوبی و سر ستون‌های تراش‌خورده، نرده‌های ضربدری ایوان، تزئینات دامنه و لبه شیروانی و پنجره‌های چوبی که رو به کوه و جلگه باز می‌شود.
اما از درختان تنومندی که در سریال می‌دیدیم، خبری نیست. تنشان بریده و به جای آن نهال کیوی نشانده‌اند.

دیدار با مخاطبان سریال
«فرزام میرمسعودی» مالک فعلی عمارت، پذیرای مهمان‌های ناخوانده است. بار نخستش نیست. از وقتی سریال «پس از باران» پخش شده، بیش از آنکه متولیان فرهنگی و میراثی استان به یاد عمارت «بازماندگان خاندان شیخ صفی‌الدین اردبیلی در تالش» باشند؛ مخاطبان این سریال به دیدنشان رفته‌اند.
معذور است از اینکه نمی‌تواند تمام اتاق‌ها را نشانمان دهد، بخشی از خانه اجاره داده شده است. از ۵ اتاق طبقه بالا که ۹ در تو در تو دارد، و ۲ اتاق پایین و تالار طبقه همکف، چند تایی را نشانمان می‌دهد.
اتاقی که متعلق به همسر اول ارباب در سریال بود؛ طبقه بالایی است. شومینه اتاق خانم بزرگ، سو سو نمی‌زند، طاقچه‌های ایوان و اتاق‌ها دیگر ترمه‌پوش نیست و سال‌هاست سوسوی چراغ نفتی و شمع به خود ندیده اما پرده‌های حریر هنوز پابرجاست. کمدی که در آینه‌ای داشت و تصویر غمزده «کتایون ریاحی» را در خود قاب می‌گرفت؛ همچنان دست نخورده مانده است. کف طبقه دوم، تخته‌پوش و سقف عمارت لمبه کوبی است. راهرو و یکی از اتاق‌های طبقه همکف که در سریال مطبخ شده بود، حالا دیگر عطر غذای محلی تالش«باسترما و لونگی» را نمی‌دهد.

۶ماه فیلمبرداری در عمارت ۵۰ ساله
وی بعد از فوت پدر، نیمی از زندگی هفتگی خود را در شهر هشتپر می‌گذراند. بخشی از املاک و حیاط بزرگ عمارت به‌فروش رفته ولی دلبستگی «فرزام» به حفظ این عمارت موجب شده هرسال برای سرپا نگه داشتن میراث خاندان، میلیون‌ها تومان هزینه کند.
فرزام میرمسعودی به همشهری توضیح می‌دهد: برای فیلمبرداری تالار ضلع جنوبی را بزرگ‌تر کردند ولی بعدها به حالت اول برگردانده شد. او در زمان فیلمبرداری «سریال پس از باران» تنها ۱۶سال داشت و به یاد دارد که در زمان بیماری پدر، حیاط خانه‌شان بیش از ۶ ماه محل‌ تردد بازیگران مطرح کشور بود.
او می‌افزاید: در حیاط عمارت، بناهایی را هم مثل کوتوم و آلاچیق بنا کرده بودند که بعد اتمام فیلمبرداری برداشته شد.

عمارت ارباب سریال پس از باران در روستای جوکندان تالش

منیع عکس: صفحه گوگل مهیار رضایی

معماران عنبرانی؛ سازنده عمارت خانجان بیگ
فرزام، پدربزرگش «خانجان بیگ میرمسعودی» و پدر پدربزرگش یعنی «روح‌الله‌خان» را به خاطر دارد. اعقاب وی از اردبیل به تالش مهاجرت کرده و خان منطقه جوکندان بوده‌اند. به دلیل همین مهاجرت، نام روستایشان «تُرک محله» است. وی توضیح می‌دهد که خاندان ایشان، از ساداتی هستند که نسبشان به «امام موسی کاظم(ع)» می‌رسد.
وی می‌افزاید: بیش از ۵۰ سال پیش پدربزرگش برای ساختن این بنا، معمارانی را از «عنبران اردبیل» به اینجا آورد و عمارتی محکم با خشت و آهک ساخت.

بقعه‌ای  با معماری منحصر به فرد
عمارت زیبای خاندان میرمسعودی را ترک می‌کنم و به دیدار بقعه‌ای می‌روم که معماری آن نیز در گیلان منحصربه‌فرد است. این بقعه نیز در سریال پس از باران، سکانس‌هایی را به خود اختصاص داد. زمانی که کتایون ریاحی به قصد نذر و زیارت از پله‌های تپه و گورستان بالا می‌ررود و مادرش او را نصیحت می‌کند که «برای شوهرت زن دوم نگیر. »
بنای بقعه در میانه گورستان روستا و در بالاترین نقطه تپه ترک محله قرار دارد. بنای چوبی با ارتفاعی بسیار کوتاه که رنگ سبز خورده، سقفی پوشیده از لته‌های چوبی که خزه‌های زیادی روی آن رشد کرده‌اند. من نیز مانند «کتایون ریاحی» باید سرم را خم کنم تا بتوانم از در کوچک بقعه به داخل بروم. با باز شدن در، عطر نم در فضای تنگ و بی‌نور می‌پیچد. تمام معماری بقعه از چوب تشکیل شده، پنجره‌های مشبک چوبی، ارسی‌ها و گره‌های چینی که با نوارهای پارچه‌ای پوشیده شده است. شاید هنوز پارچه‌ای که خانم بزرگ در فیلم پس از باران به این شبکه‌ها گره زد و نذر کرد که بچه‌دار شود، لابه لای این پارچه‌ها باشد.
صندوق چوبی مزار را روپوشی سبز دربرگرفته و من قادر نیستم سنگ مزار اعقاب شیخ صفی‌الدین اردبیلی را ببینم. خاندان«موسوی صفوی» که بعدها به «میرمسعودی» تغییر نام دادند.
فضای تنگ و کوچک این بقعه مرا به یاد «گورستان تاریخی کلخوران» در اردبیل می‌اندازد که برای زیارت مزار درگذشتگان اعقاب شیخ صفی‌الدین باید سرت را به نشانه احترام خم کنی تا بتوانی به داخل بقعه بروی. با این تفاوت که در کلخوران خشت و گل گنبد استوار مانده و در این بقعه، گره‌ها و ارسی‌ها و لته‌های تراش خورده چوب و چوب یعنی همه هویت گیلان.
باز صدای حزن‌انگیز فریدون‌پور رضا شنیده می‌شود، وقتی که موسیقی تیتراژ سریال پس از باران را از ته دل می‌خواند.

بقعه شیح تربه در روستای جوکندان تالش

منبع عکس: http://sffff.blogsky.com

عمارت صدساله
در ضلع شرقی عمارت اصلی، بنایی قدیمی‌تر هست که متعلق به روح‌الله‌خان بوده و در زمان اشغال ایران، محل استقرار روس‌ها بوده است. این عمارت صدساله، محل زندگی پسرعموهای فرزام میرمسعودی است. به استناد مقاله «علی عبدلی» تالش‌شناس معروف، روح‌الله‌پسر فضل‌الله‌نسل چهاردهم شیخ صفی‌الدین اردبیلی است که خان «جوکندان و لیسار تالش» بوده‌اند. نام فامیل آنها «موسوی صفوی» بوده که بعدها به «میرمسعودی» تغییر نام داده‌اند.

–