دهستان شیخ نشین شاندرمن

شیخ نشین شاندرمن

نویسنده: جبار نوروزی کوره جان

 

مقدمه:

شیخ نشین(شَخ شین šax šin) یکی از دهستانهای بزرگ شهرستان ماسال و شاندرمن در بخش شاندرمن است که در زبان تالشی به آن شَخ نشین یا شَخ شین šax šin نیز می گویند.1 به نظر می رسد که علّت نامگذاری این منطقه وجود شرایط خاص اقلیمی است که در ساعاتی از شبانه روز رطوبت قابل توجهی تمام سطح زمین را فرا می گیرد به نحوی که حتی در فصل گرما از آغاز شب تا نیمه های ظهر روز بعد اگر شخصی در بین علف ها و یا شالیزار راه برود تمام لباسهای وی خیس می شود.با توجه به شواهد عینی و تفاوت عمده رطوبت در نواحی مجاور و مناطق اطراف در شاندرمن به نظر می رسد که به علت عدم وجود این پدیده حتی به مقدار بسیار کم در نواحی دیگر شاندرمن،این دهستان به منطقه ای که شَخ šax یا شبنم زیادی روی زمین می نشیند،شهرت یافته است.البته باورهای دیگری نیز وجود دارد مانند اینکه ممکن است این منطقه محل زندگی شیخ یا فرد معتمدی که احتمالا مورد اعتماد و احترام مردم بوده است، که به نظر نگارنده احتمال نخست به شواهد و دلایل نزدیک تر است.

 

ویژگی های جغرافیایی و طبیعی شیخ نشین:

دهستان شیخ نشین که مرکز آن نیز روستایی به همین نام است بین عرضهای جغرافیایی 37 درجه و 24 دقیقه تا 37 درجه و 23 دقیقه شمالی و طولهای جغرافیایی 48 درجه و 52 دقیقه تا 49 درجه و 8 دقیقه شرقی قرار گرفته است.2از شمال به گیل دولاب و خوشابر رضوانشهر،از شرق به به شهرستان صومعه سرا و انزلی،از جنوب به صومعه سرا و از طرف غرب به شاندرمن محدود شده است.شیخ نشین 4/43 کیلومتر مربع مساحت دارد و 17 روستا را دربر می گیرد.3 این دهستان تعداد 1700 خانوار با جمعیتی معادل 6495 نفر را در خود جای داده است.از نظر اقلیمی دارای آب و هوایی بسیار مرطوب و از نظر توپوگرافی بصورت دشت جلگه ای با توزیع یکنواخت آبادی در سطح جلگه می باشد.جنس زمین از رسوبهای قدیمی دریا و آبرفتی است.رودخانه بزرگ مرغک شاندرمن که از غرب به شرق جریان دارد از روستاهای اطراف این دهستان می گذرد و به دریای خزر می ریزد.گسل بزرگ شمالی ـ جنوبی آستارا ـ تالش به بزرگی 3/7 ریشتر از حوالی غرب این دهستان می گذرد.آب کانال سفیدرود از این روستا عبور کرده و قسمتی از شالیزارهای آن را مشروب می سازد.

 

روستاهای تابعه دهستان شیخ نشین4 :

1 ـ اسطلخ زیر(سلی چر): این روستا 218 خانوار و 815  نفر جمعیت دارد.زبان آنها تالشی و شیعی مذهب هستند.ه. رابینو در ولایات دارالمرز گیلان آن را سلخ چر می نامد.در همین کتاب مقدار مالیات5 پرداختی سلخ چر در آن زمان30/1617 قران عنوان می شود که این مهم نشان دهنده وسعت زیاد این آبادی و رونق اقتصادی قابل توجه آن بوده است.اسطلخ زیر هم اینک یکی از روستاهای بزرگ شاندرمن است.بقعه متبرکه آقا سید جلیل الدین یا«جیر سرا ایمازدَهjir s∂rā imāzda » در محله ی «ویشَه کَوَرviša kavar » این روستا واقع است.شهید حسنعلی بهزادی و شهید مهرداد آقایاری از شهدای این روستا هستند. در این روستا آب لوله کشی،برق،دفتر مخابرات، تلفن و مسجد وجود دارد.

2 ـ بَرگَه سرا:این روستا 63 خانوار و 278 نفر جمعیت دارد.تا مرکز شاندرمن 5/5 کیلومتر فاصله و زبان تالشی و گیلکی به یک اندازه در آن رواج دارد و شیعی مذهب هستند.در کتاب رابینو مقدار مالیات این دهکده 348 قران می باشد .در این روستا برق،دفتر مخابرات ،تلفن،خانه بهداشت و یک مسجد وجود دارد.

3 ـ پیرَ سرا:این روستا 180 خانوار و 580 نفر جمعیت دارد.به زبان آنها تالشی و شیعی مذهب هستند.از بزرگان این روستا می توان به سید فرج موسوی اولین محضردار شاندرمن و به سید بها دومین محضردار شاندرمن اشاره نمود.این روستا زادگاه شهید سید کاظم عبدالحسین زاده و شهید علیرضا شیرزاد می باشد.در این روستا آب لوله کشی،برق،دفتر مخابرات،تلفن و یک مسجد وجود دارد.

4 ـ توسَه سرا:این روستا 134 خانوار و 569 نفر جمعیت دارد.گویش مردم آن تالشی و شیعی مذهب هستند.شهید کیومرث سالاری که تنها باشگاه شاندرمن به نام ایشان می باشد از شهدای گرانقدر این روستا است.در این روستا برق،گاز،دفتر مخابرات وتلفن وجود دارد.

5 ـ چُماچار:این روستا با 105 خانوار و 455 نفر جمعیت در دل جنگل های منطقه قرار دارد.زبان اهالی این روستا تالشی و گیلکی و مذهب آنها بجز چهار خانواده سنی نشین تشیع می باشد.چماچار یکی از بزرگترین روستاهای حاشیه غربی شهر تاریخی گسکر است.6 درصد زیادی از ساکنین آن مهاجرانی هستند که در سالهای نه چندان دور از ییلاقات شاندرمن در جستجوی زندگی دائمی در قشلاق به منطقه آمده و بخش های زیادی از جنگل های آن را تبدیل به زمین های شالیکاری کردند.رابینو درباره این روستا می نویسد این دهکده که دارای بازاری در روزهای سه شنبه می باشد در موقعیت خوبی قرار نگرفته و بیشتر زمین های آن بوسیله اهالی شاندرمن کشت می شود.به نظر نگارنده بازار معروف شهر گسکر که استاد سید هادی حمیدی در آلبوم ونگاونگ اجرا نموده اند در این روستا واقع بوده است.بطوریکه مارسل بازن با بیان تراکم جمعیت در دشت مرکزی می نویسد: این تراکم برای برقراری بازارهای دوره ای کافی بوده و در حقیقت این بازارها از زمانهای خیلی قدیم در منطقه وجود داشتند و در اواخر قرن هفدهم میلادی پدر روحانی مازه از بازار معروف روزهای سه شنبه گسکر ـ که این مرکز در حال حاضر در خاناتی به همین نام و بین شاندرمن و ضیابر از بین رفته است ـ نام می برد که جمعیتی شگرف را به خود جذب می کرد؛این بازار که در کناره مقابل رودخانه نسبت به اقامتگاه خان واقع شده بود،دارای دهها دکان بود که در اطراف یک کاروانسرا قرار داشتند.7 در کتاب رابینو مالیات این دهکده 114 قران آمده است.در این روستا برق،دفتر مخابرات و دو مسجد وجود دارد.

6 ـ چَموش دوزان:این روستا 48 خانوار و 190 نفر جمعیت دارد و در 6 کیلومتری مرکز شاندرمن واقع شده است.رابینو در کتاب ولایات دارالمرز نوشته است که این دهکده چَموش دوز محله هم نامیده می شود.زبان اهالی این روستا تالشی و شیعی مذهب هستند.در این روستا آب لوله کشی،برق و دفتر مخابرات وجود دارد.

7 ـ خلَوَرجان:این روستا 53 خانوار و 185 نفر جمعیت دارد و به زبان گیلکی و تالشی حرف می زنند و شیعی مذهب هستند.در کتاب رابینو مالیات این دهکده 15/173 قران بوده است.در این روستا آب لوله کشی،برق،دفتر مخابرات و تلفن وجود دارد.

8 ـ دلیجان:این روستا 95 خانوار و 401 نفر جمعیت دارد.زبان اهالی این روستا تالشی و شیعی مذهبند.در کتاب رابینو مالیات این دهکده12/827 قران ذکر شده است.بقعه معروف آقاسیدرضا در دلیجان واقع شده است.در این روستا آب لوله کشی،برق،دفتر مخابرات،تلفن و 2 مسجد وجود دارد.

9 ـ سیاهدولَه:این روستا 141 خانوار و 520 نفر جمعیت دارد.در 5/2 کیلومتری شاندرمن واقع شده است.مسجد میرزا علی آقا در این روستا واقع شده است8 از بقعه این مسجد اثری نمانده است اما در مکان قدیمی آن درخت آزاد کهنسالی قرار دارد که مورد احترام مردم روستا است.زبان اهالی این روستا تالشی و شیعی مذهبند.در کتاب رابینو مالیات این دهکده 15/1521 ذکر شده است.در این روستا برق،دفتر مخابرات، تلفن،خانه بهداشت و 2 مسجد وجود دارد.

10 ـ شیخ نشین:مرکز دهستان شیخ نشین است.207 خانوار و 740 نفر جمعیت دارد.از بخش هایی مانند بایَزاد محله،گیل محله و عموجنگل تشکیل شده است.زبان اهالی این روستا تالشی و شیعی مذهبند.مالیات این روستا در کتاب رابینو 80/735 قران می باشد.این روستا زادگاه شهید اسدالله قربانی می باشد.در این روستا آب لوله کشی،برق،دفتر مخابرات،تلفن،خانه بهداشت و 3 مسجد وجود دارد.

11 ـ قَران:این روستا 140 خانوار و 559 نفر جمعیت دارد.فاصله این روستا تا شاندرمن 5/7 کیلومتر است.زبان اهالی این روستا تالشی و شیعی مذهبند.مالیات این دهکده در کتاب رابینو8/1049 قران می باشد.بقعه آقا سید ابراهیم در این روستا واقع شده است.در این روستا برق،دفتر مخابرات،تلفن،خانه بهداشت و یک مسجد وجود دارد.حسن رضا بَگ قَرانی از یاران سردار مقتدر که در کنار مسجد چاله سرا کشته شد از معروفترین افراد این روستاست.

12 ـ کوره جان:این روستا 80 خانوار و 277 نفرجمعیت دارد.از دو بخش بالا محله و پایین محله کوره جان تشکیل شده است.رابینو در ولایات دارالمرز ایران ـ گیلان قبل از نام کوره جان از روستایی به نام کوره که در مرکز یک شهر قدیمی قرار دارد نام می برد که در حال                 حاضر چنین روستایی در منطقه وجود ندارد به نظر نگارنده این روستا همان پایین محله کوره جان است که به ناحیه کشف بقایای گسکرات نزدیک تر است و البته کوره جان از ترگیب کورَه + جائن یا جاین تشکیل شده است که به معنی جاهای کوره می باشد.ولی جهانی سرپرست گروه باستان شناسی شهر گسکر در گزارشی به خبرنگار صدا و سیمای گیلان می گوید:محوطه باستانی دهستان شیخ نشین دربردارنده بقایایی از کوره های آجرپزی و سفالگری است و با توجه به گزارش زمین شناسی که در این محوطه انجام شده ؛ به این نتیجه رسیده ایم که در این محوطه به عمق 27 متر خاک رُس وجود دارد؛این امر نشان می دهد که در آن زمان مصالحی را که برای ساخت بناهای شهر تاریخی گسکر استفاده کرده اند از این ناحیه تهیه و استفاده کرده اند.9فاصله این روستا تا مرکز شاندرمن 5/7 کیلومتر و زبان مردم آن تالشی و شیعی مذهب هستند.این روستا زادگاه شهید حسن سلمانی می باشد.در این روستا آب لوله کشی،برق،دفتر مخابرات،تلفن و یک مسجد وجود دارد.

13 ـ گرمسر:این روستا با 23 خانوار و 70 نفر جمعیت یکی از روستاهای کوچک شاندرمن است.زبان اهالی این روستا تالشی و شیعی مذهبند.این روستا زادگاه شهید کیومرث قلدمی است.

14 ـ مُلک بگور:این روستا 19 خانوار و 82 نفر جمعیت دارد و در فاصله 5/7 کیلومتری شاندرمن واقع شده است.زبان اهالی این روستا تالشی و شیعی مذهبند.قبرستان قدیمی میرون قَبر خونَه در این روستا واقع است.در این روستا آب لوله کشی،برق،دفتر مخابرات،تلفن و یک مسجد وجود دارد.

15 ـ مُلک جهان:این روستا 80 خانوار و 323 نفر جمعیت دارد.زبان اهالی این روستا تالشی و گیلکی و شیعی مذهبند.مالیات این دهکده را که با دهکده چموش دوزان یکجا نوشته اند 10/1799 قران می باشد.بقعه سید عبدالله ابن موسی ابن جعفر در این روستا واقع است.در این روستا برق؛دفتر مخابرات،تلفن و یک مسجد وجود دارد.

16 ـ میر محله:این روستا 114 خانوار و 450 نفر جمعیت دارد.در 5/3 کیلومتری شاندرمن واقع شده و زبان مردم آن تالشی و گیلکی و مذهب آنها تشیع می باشد.شهید سید فربود قوامی متولد این روستا می باشد.در این روستا برق،دفتر مخابرات،تلفن و یک مسجد وجود دارد.

17 ـ گسکمینجان:این روستا 126 خانوار و 558 نفر جمعیت دارد.زبان اهالی این روستا تالشی و شیعی مذهبند.این روستا در 8/6 کیلومتری شاندرمن واقع و زادگاه شهید قربانعلی پوریاری می باشددر این روستا آب لوله کشی،برق،دفتر مخابرات،تلفن و خانه بهداشت وجود دارد.

 

پیشینه تاریخی دهستان شیخ نشین:

پیشینه تاریخی دهستان شیخ نشین جز در مواردی مانند بررسی شجره نامه امامزادگان شریف،وجود بقاع متبرک و کشف بقایای شهر باستانی گسکرات در بایزاد محله شیخ نشین که البته از هیچکدام نمی توان به سادگی نوشت،در موارد دیگر چندان قابل بررسی نیست.هر چند نگارنده بعلت عدم آشنایی کافی با اصول علم باستانشناسی در مورد ملاک های دیگر بررسی تاریخی مناطق قادر به توضیح چندانی نیست.با توجه به موارد گفته شده و هم صحبتی با بزرگان و کهنسالان منطقه بدون هیچ تردیدی به تاریخی بودن منطقه ایمان دارد.شاید اگر مانند بسیاری از مناطق دیگر باستانی در دنیا،جنس و نوع مصالح بکار گرفته شده در ساخت و ساز بنا چیزی غیر از چوب و محصولات گیاهی بود و گذشت زمان و شرایط ویژه اقلیمی به همین سادگی قادر به نابود کردن آنها نبود اینک شاهد بقایای بیشتری از گذشتگان خود در این منطقه بودیم.10 متأسفانه چنانکه گفته شد در فرهنگ مردم این بخش مانند بسیاری از مناطق نواحی شمالی ایران مصالح اصلی ساخت بنا از چوب،گل،کاه وگیاهان دیگر است که بعلت شرایط ویژه اقلیمی یعنی رطوبت قابل توجه و بارش نسبتا زیاد باران دوام چندانی ندارند. از سویی در سالهای گذشته در حالیکه گمانه زنی در مورد حدود بقایای احتمالی شهر باستانی گسکر در مناطق مورد مطالعه شهرستان صومعه سرا به سمت های متفاوتی در حال گسترش بود با کشفیات صورت گرفته در جریان احداث شهرک دامپروری بایزادمحله درهای جدیدی به روی کاوشگران این منطقه تاریخی گشوده شد. ورودی شهرک دامپروری شیخ نشین شاندرمنبه نحوی که شیخ نشین ماههای متمادی کانون توجه باستان شناسان و علاقمندان به موضوع قرار گرفت.ولی جهانی سرپرست گروه باستان شناسی شهر گسکر درباره محوطه باستانی شیخ نشین می گوید11 که این محوطه یکی از محوطه های ارزشمند و غنی مربوط به شهر تاریخی گسکر و از قدیمی ترین و دیرینه ترین محوطه های باستان شناسی شده در دشت(جلگه) گیلان بوده است. وی آثار کشف شده را ظروف سفالی،مهره های سفالی،سردَرَک های سفالی و غیره عنوان نمودند و این احتمال را می دهند که این محوطه دربردارنده آثار پیش از اسلام بوده باشد. از طرفی چنانچه در بخش روستاهای تابعه در توضیحات مربوط به روستای کوره جان گفته شد(البته اگر تحلیل نگارنده در مورد کوره،که به گفته رابینو در مرکز یک شهر قدیمی قرار دارد درست باشد) و با استناد به شواهد عینی از وجود کوره های سفالگری و ساخت ظروف سفالی در قسمت شرقی روستای کوره جان و نزدیکی آن به بخش مرکزی شیخ نشین و منطقه مورد مطالعه گسکرات در باستانی بودن این منطقه نیز جای هیچ تردیدی نیست.زیرا با یک شخم زدن ساده در اراضی بایر پایین محله روستای کوره جان که در امتداد اسکندررود از غرب به شرق کشیده شده است در یک مساحت ده متر مربعی ممکن است دهها قطعه از جاهای مختلف(دسته،کف،دهنه و بدنه)ظروف سفالی ساده و منقّش البته بصورت شکننده از عمق 10 یا 20 سانتی زمین بیرون آید و رویت گردد و همچنین وجود قبرستان های قدیمی مسجد حضرت ابوالفضل(ع) پایین محله کوره جان و چند نقطه دیگر که در فاصله ای نه چندان دور از هم در قسمت غربی تر قبرستان واقع شده و مورد احترام مردم منطقه می باشد که البته از دسترس کاوشگران غیر مجاز در امان نبوده اند نیز به احتمال قرار گرفتن این بخش در منطقه تاریخی گسکرات وجود آثار تاریخی می افزاید.

 

بزرگان و نامداران دهستان شیخ نشین

البته در معرفی بزرگان شیخ نشین و دهستان های تابعه،شرط انصاف آن است که از بسیاری افراد خیرخواه و کارآمد گذشته و حال نیز یاد کنیم.اما با توجه به آنکه این امر مستلزم آن است هر کدام به کامل معرفی و خصوصیات و علت شهرت آنان ذکر گردد سعی شده است که در بخش روستاهای تابعه به اختصار به اسامی آنها اشاره شود.

1 ـ ناصر رفعتی:فرزند امان الله در سال 1286 در روستای شیخ نشین متولد شد.وی از خاندان امیراحمدی بزرگ تالش جنوبی است.او ابتدا امیر امیر احمدی نام داشت که بعدها به دلایلی نامعلوم نام خود را به ناصر و فامیلی خود را به رفعتی تغییر داد.استاد فرامرز مسرور ماسالی در کتاب نامداران ماسال و شاندرمن وی را انسانی شجاع،سخنور و اهل قلم معرفی نموده اند که در مسائل سیاسی ـ اجتماعی صاحب نظر و در دفاع از حقوق مردم همواره پیشقدم بود.ناصر رفعتی در سال 1344 در گذشت و آرامگاه وی اینک در قبرستان شیخ نشین واقع است.12

2 ـ سید هادی حمیدی:استاد حمیدی13خواننده خوش آوای تالشی در سال 1332 در شیخ نشین شاندرمن بدنیا آمد.هیچ تالشی نیست که از نوای دلنواز وی خاطره ای بر دل و زمزمه ای بر زبان نداشته باشد.استاد حمیدی بدون تردید خوش صداترین خواننده تاریخ موسیقی تالش است.انتشار آلبومهای بی نظیری چون آوای مهر(برای زلزله زدگان رودبار)،هفت آهنگ(قبل از انقلاب در رادیو)، وَنگاوَنگ ، سیا رَیحون و … از افتخارات دوران هنری ایشان است.14

3 ـ هدایت پورجوادی:پورجوادی در سال 1314 در روستای برگَه سرای شاندرمن متولد شد.وی مانند بسیاری از هنرمندان تالش جوانی خود را در اوج گمنامی سپری نمود.این گوهر گرانبهای عالم موسیقی تالش بر نواختن سازهایی چون«لبَک»،«تَمبورَه»،«لَلَه»و سُرنا احاطه کامل داشت.تمام کسانی که نوای ملکوتی«لَلَه»ی استاد را از نزدیک شنیده اند آن را بی نظیر می دانند.استاد پورجوادی بیش از پانزده سال در جشنواره های موسیقی مقامی کشور شرکت داشته است. پورجوادی سرانجام در زمستان 1383 به رحمت ایزدی پیوست.

4 ـ بهروز مرادی: در تاریخ هفتم آذر 1354 در بایزاد محله شیخ نشین شاندرمن بدنیا آمد.تحصیلات خود را در کاردانی بهداشت مدارس وکارشناسی میکروبیولوژی را سپری کرد .در سالهای 1375 و 1377 عضو تیم ملی جمهوری اسلامی ایران بوده و دارای درجه استادی فیده fide (فدراسیون جهانی شطرنج) با ریتینگ جهانی 2235 می باشد.مرادی همینک کارشناس بهداشت آموزش و پرورش ناحیه 2 رشت می باشد.از عناوین مهم ایشان می توان به موارد زیر اشاره نمود:

ـ قهرمان جام باکو در سال 1377

ـ قهرمان دانشجویان کشور از سال 1379 تا 1383 بطور متوالی

ـ قهرمانی جشنواره سراسری کشور در قزوین در سال 1382

ـ نایب قهرمانی جشنواره سراسری کشور در تبریز در سال 1385

ـ عنوان چهارمی شهرهای آسیا در تهران در سال 1386

ـ قهرمان لیگ کشور در سالهای مختلف و …. .

 

بررسی فعالیتهای اقتصادی در شیخ نشین:

بعلت وجود زمین های حاصلخیز جلگه ای در این روستا زراعت برنج از شاخص ترین فعالیت های اقتصادی شیخ نشین است.مساحت کل اراضی زیر کشت در حدود 1900 هکتار می باشد که از این مقدار بیش از 8000 تن محصول تولید می شود.با توجه به شرایط محیطی،دامداری در شیخ نشین بعنوان یک فعالیت حرفه ای دنبال نمی شود ولی هر خانوار بطور سنتی چند رأس دام و چند قطعه ماکیان نگهداری می کنند.این امر بیشتر بعلت تأمین بخشی از نیازهای خانوار صورت می گیرد.15مرکز دهستان شیخ نشین (روستای شیخ نشین) دارای 271 هکتار شالیکاری با بازده 5/3 تن شلتوک در هکتار می باشد.مساحت کل اراضی باغی غیر مثمر آن 120 هکتار و سرانه آن نسبت به هر نفر 1219 متر مربع می باشد.این روستا دارای دو واحد کارخانه برنجکوبی،دو واحد کارگاه بلوک زنی و تعداد 20 دهنه مغازه فعال،تعمیرگاههای ماشین آلات کشاورزی،شرکت تعاونی روستایی،پست بانک،مخابرات و دو واحد نانوایی می باشد.شیخ نشین در وضع موجود دارای یک واحد آموزشی نوساز در مقطع ابتدایی و یک مدرسه راهنمایی شبانه روزی و پایگاه مقاومت بسیج و تعدادی تأسیسات عمومی می باشد.16

 

اماکن زیارتی و متبرک دهستان شیخ نشین:

1 ـ مسجد آقاسیدرضا:

مسجد وبقعه ای است  در روستای دلیجان شاندرمن. در دهه 1340 شمسی که دکتر منوچهر ستوده به این منطقه سفر کرده است فقط از این مسجد نامی برده و هیچگونه توضیح دیگری نداده است. مسجد آقا سید رضا در دلیجان شاندرمن با دیوارهای گلین و با سقفی پوشیده از ساقه های برنج و در داخل آن منبری که می گویند متعلق به سیدی بوده است به نام«آقا سید رضا» وجود داشت که حدود چند سال است به همت گسترده ی اهالی و تلاش سازمان های ذیربط مورد بازسازی واقع شده است.بدین جهت برای مزار آقا سید رضا که در داخل مسجد و در ضلع شرقی آن قرار دارد،ضریح فلزی نسبتا زیبا و هنری ساخته شده که بر مزار مربوط قرار گرفته است.همچنین ساختمان مسجد را با مصالح ساختمانی و بنایی جدید بازسازی کرده اند.در سمت قبله برایش محراب و گلدسته بنا نموده اند و قسمتهایی از مسجد و همه ی محراب و همچنین همه ی دیوار بیرونی سمت قبله با کاشیکاری بنفش رنگی تزئین شده است.به همین خاطر و با توجه به اینکه مسجد مزبور در منطقه ی زیبایی قرار دارد و نیز تبلیغات زیادی که در خصوص آن مزار صورت گرفته،امروزه زوّار زیادی از نقاط مختلف منطقه ی شاندرمن و ماسال و حومه و حتی از نقاط مختلف استان گیلان برای زیارت و سیاحت بدانجا می آیند.به ویژه در ایام عزاداری آقا امام حسین(ع) و نیز اعیاد اسلامی وملی جمعیت بسیار عظیمی در مسجد جمع می شوند بطوریکه این کثرت جمعیت تعجب برانگیز است.متأسفانه تا حال هیچگونه مدرک و سند مستدل و قابل قبول و مکتوبی از قدمت و شجره نامه ی ان بدست نیامده است.17در تابلوی آویزان شده به ضریح بقعه نوشته شده است:السلام علیک یا آقا سید رضا ابن سید حسن ابن سید محمد ابن امام موسی ابن جعفر(ع) المدفون باَرضِ گیلان.

2 ـ آقا سید عبدالله ابن موسی بن جعفر:

بقعه ای است در روستای مُلک جهان شاندرمن که در سالهای اخیر بازسازی شده و در کنار مسجدی واقع است.دکتر منوچهر ستوده نیز فقط نامی از این بقعه برده و بدون هیچ توضیحی آن را در ردیف آثار و بناهای تاریخی شاندرمن که پاره ای از آنها ممکن است بسیار قدیمی باشد قرار داده است.دارای ضریح فلزی در داخل بقعه، قبرستان و دوگلدسته طلایی رنگ می باشد که از دور قابل دید می باشد.لازم بذکر است که این بقعه و مسجد در کنار جاده آسفالت قرار دارد.گفته می شود صاحب این مزار فرزند امام جعفر صادق(ع) می باشد.

3 ـ مسجد میرزا علی آقا: مسجدی است واقع در روستای سیاهدوله شاندرمن که در تالشی به آن میرزا اَقَلی مَچتmirzā ağali mač∂t می گویند و دکتر ستوده در کتاب خود فقط نامی از این مسجد برده است.اهالی این روستا به این مسجد اعتقاد بسیار فراوانی دارند.در کنار این مسجد درخت بسیار قدیمی و قطورآزاد(سقs∂ğ) وجود دارد که اهالی منطقه دور آن را با پارچه های سبز پوشانیده اند.

4 ـ بقعه آقا سید محمد:بقعه ای است واقع در روستای بایزادمحله شیخ نشین که ساختمان آن قدیمی و بسیار کوچک بوده و در داخل آن صندوق خانه ای چوبین قرار دارد و بام آن حلب سر بوده و اهالی این روستا اعتقاد فراوانی به آن دارند.در کتاب دکتر ستوده از این بقعه و مسجد آن فقط نام برده شده. بقعه آقا سید محمد در بایزاد شاندرمن است. در کنار قبرستان محوطه بقعه، مسجد اهالی روستا وجود دارد و این بقعه در نزدیکی آثار جدید کشف شده گسکرات قرار دارد.

5 ـ بقعه شاه نجف:دکتر ستوده در کتاب خود نوشته است که این بقعه و مسجد شیخ نشین در لب جاده شیخ نشین به پونل نزدیک پُل قرار دارد. رودخانه اسکَندر رود از کنار این بقعه عبور می کند.در داخل این بقعه نیز صندوق خانه ای چوبین قرار دارد وبام آن حلب سر می باشد و اهالی منطقه به آن بسیار معتقدند.

6 ـ بقعه آقا سید جلیل الدین یا بقعه جیر سرا:این بقعه در محله ویشَه کَوَر روستای اسطلخ زیر در بین مزارع برنج با منظره ای بسیار زیبا که چشم هر بیننده ای را مسحور خود می کند واقع است.در سالهای جدید این  مسجد و بقعه اش را مورد بازسازی قرار داده اند و دارای ضریح فلزی و هنری زیبایی می باشد.در کتاب دکتر ستوده از آن با نام بقعه جیر سرا با مسجدش بیان شده است.گفته می شود که این بقعه شجره نامه دارد.

7 ـ مسجد و بقعه میرون قَبرخونَه:بقعه ای است واقع در روستای ملک بگور که بسیار کوچک و دارای بام حلب سر و در داخل آن صندوق خانه ای چوبین قرار دارد و به گفته اهالی روستا که اعتقاد فراوانی به آن دارند در دور تا دور این بقعه سیدان اولیا الهی آرمیده اند.در کنار بقعه مسجد و قبرستان اهالی واقع می باشد.در کتاب دکتر ستوده از این مسجد و بقعه نام برده شده است.

8 ـ بقعه آقا سید ابراهیم ابن موسی ابن جعفر(ع):بقعه ای است در روستای قَران شاندرمن که در مسیر جاده شاندرمن به ضیابر در کنار جاده قرار دارد.دکتر منوچهر ستوده در کتاب از آستارا تا آسترآباد درباره این بقعه می نویسد:صندوقی چوبین ساده به طول 169 و عرض 108 و ارتفاع 110 سانتیمتر در یکی از زوایا قرار داشت. سقف بنا لمبه کوبی و بام آن حلب سر است.مسجدی متصل به بقعه است.دو سنگ فسیل حلزونی که می گفتند از محل قبر بیرون آورده اند،از بقعه آقاسید ابراهیم در قران شاندرمن خارج بر دیوار مسجد نصب کرده بودند و اظهار می کردند اینها خط شجری است. مراسم علم بندی اول محرم و علم واچینی هفدهم محرم و گاهی بیست و هشتم صفر در این بقعه برپا می شود.18در حال حاضر این بقعه و مسجد آن دارای ضریح فلزی و گنبد و گلدسته های زیبایی به همت اهالی منطقه می باشد و از اطراف و اکناف استان گیلان به این زیارتگاه جهت برآوردن حاجات می آیند و در کنار بقعه چشمه ای از دل زمین می جوشد که گفته می شود برای درمان بیماریهای پوستی مفید است.در دیوار کاشی کاری شده این مسجد نوشته شده بود :السلام عَلَیکَ یا سَید ابراهیم ابن سید عقیل ابن سید رحمان ابن امام موسی کاظم(ع) المدفون باَرض گیلان.

9 ـ مسجد شیخ نشین در دهکده شیخ نشیناین مسجد،مسجدی گلی بوده است که در گذشته مورد استفاده اهالی قرار می گرفت ولی در حال حاضر هیچ اثری از آن باقی نمانده است.

10 ـ سید مدینه یا بجارسری امامزاده در شیخ نشین:در کنار جاده شاندرمن به پونل نرسیده به بازارچه شیخ نشین درختی در کنار یک مزرعه وجود دارد که با پارچه های سبز آن را پوشانده اند که به این نام معروف می باشد.

 

مشکلات دهستان شیخ نشین:

بسیاری از کسانیکه در دهه 50 یا 60 شیخ نشین را دیده اند،حتما در مسافرتهای جدید خود از اینکه در طول چند دهه سیمای ظاهری این منطقه تغییر چندانی نکرده است شگفت زده می شوند در حالیکه وسعت و جمعیت قابل توجه منطقه،قدمت تاریخی،ویژگی های خاص جغرافیایی و طبیعی،افراد تحصیلکرده فراوان و وجود فعالان اجتماعی،سیاسی و فرهنگی و … و بسیاری از عوامل دیگر برای گسترش شهرنشینی و ایجاد امکانات رفاهی،شرایط مناسبی ایجاد نموده است.شاید علت عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه گزاری در شیخ نشین نبودن امکاناتی مانند گاز ، آب آشامیدنی مناسب ، امکانات ورزشی، دبیرستان،بانک،کتابخانه و بیکاری قابل ملاحظه مردم باشد اما علت هر آنچه هست نتایج نا خوشایندی مانند مهاجرت تحصیلکردگان و افراد مرفه،اعتیاد جوانان و فقر را دربر داشته است.بسیاری از مردم منطقه هنوز هم به یاد دارند روزگاری که شیخ نشین بسیار آبادتر از شاندرمن و پونل بود و همچنین می بینید این روزها را که وضعیت آب آشامیدنی مردم منطقه را با انواع بیماری های عفونی و سنگ های کلیه،مثانه و …. روبرو کرده است.

لوله های گاز تا چند متری دهستان رسیده اند اما اهالی دهستان شیخ نشین با سیلندرهای گاز و«پیت»های بیست لیتری زمستان و تابستان را در صفهای نفت و گاز سپری می کنند.در سرما و گرمای زیاد خیل دانش آموزان دوره دبیرستان این دهستان،مسیر طولانی (5/7کیلومتری) شیخ نشین تا شاندرمن را طی می کنند در حالی که روستاهای کوچکتری در شهرستان وجود دارند که دارای دبیرستان می باشند.موضوع مهم دیگر معضل بیکاری مردم شیخ نشین است.کشاورزی تنها محل کسب درآمد ساکنین دهستان است.بدون هیچ تنوع در نوع محصولات تولیدی که قدرت ارائه در بازار مصرف را داشته باشد.سالیان متمادی است که مردم شیخ نشین،کوره جان،بایزاد محله،چماچار، ملک بگور،چموش دوزان،اسطلخ زیر و … زندگی خود را از راه کشت برنج در مزارع شالیکاری می گذرانند.مزارعی که با تقسیم شدن بین وراث هر روز و هر روز کوچکتر می شوند و کشاورزان با وجود تورم قابل توجه،افزایش نیازهای مادی،افزایش هزینه های کشاورزی،رکود قیمت محصولات و …. هر ساله مقروض تر می شوند.در شیخ نشین،جز معدود افرادی که به استخدام دولت درآمده اند و یا از طریقی غیر از کشاورزی(صنعتی،اشتغال در بازارهای اطراف) امرار معاش می کنند بقیه مردم از اوضاع مالی چندان مناسبی بر خوردار نیستند چرا که سالهای اخیر هیچ کارخانه یا کارگاه تولیدی برای بکار گیری نیروی کار جوان منطقه احداث نشده است.دیگر مشکل منطقه اقدام عجیب شهرداری و تعاونی دهیاران شاندرمن در ریختن زباله های ماسال و شاندرمن و تعدادی از مناطق اطراف در مکانی چسبیده به منطقه مسکونی شیخ نشین است که البته با مقاومت جوانان و ساکنین روستا و اقدامات پیشگیرانه آنان موقتا این امر متوقف گردید و امید است مسئولین امر بویژه شهرداری شاندرمن موضوع را با جدیت بیشتری پیگیری نماید.19

 

منابع و پی نوشت:

1 ـ با سپاس از مهندس سید مومن منفرد و آقای ناصر بشردوست و شهرام مرادی

2 ـ اصلاح عربانی،ابراهیم و دیگران،1387،کتاب گیلان، ج5 ،نشر پژوهشگران ایران،ص 1911

3 ـ در کتاب گیلان ج 5 آمده است که دهستان شیخ نشین دارای 16 روستا می باشد در حالیکه در منابع و اسناد موجود دهیاری شیخ نشین تعداد روستاهای این دهستان 17 روستا می باشد.

4 ـ اصلاح عربانی،ابراهیم و دیگران،1387،کتاب گیلان، ج5 ،نشر پژوهشگران ایران،ص1911 و     1912(برای توصیف روستاها از ص مختلف این کتاب بهره برده ام).

5 ـ رابینو،1374،ولایات دارالمرز ایران ـ گیلان، ترجمه جعفر خمامی زاده،نشر طاعتی،شاندرمن ص 128 و گسکر ص 171(مالیات روستاها را از ص مختلف این دو بخش برگرفته ام)

6 ـ جهانی،ولی،1385،گسکر،نشر ایلیا

7 ـبازن،مارسل،1367،تالش منطقه ای قومی در شمال ایرانن،ترجمه دکتر مظفر امین فرشچیان،ج2،نشر آستان قدس رضوی،ص 552،(ترانه سَبا گَسکری بازارَ عَمو کیلَه جان/بِرن مَکَه ایستخارَه عَمو کیلَه جان)

8 ـ ستوده،منوچهر،1374،از آستارا تا آسترآباد،ج1، نشر آگاه،ص 110

9 ـ این خبر در تاریخ اول بهمن 1387 در اخبار ساعت 20 و 24 شب شبکه باران پخش شد که توسط خبرنگار شاندرمنی آقای عزیزالله نعمتی ضبط شده بود.در ضمن نگارنده این خبر را به صورت ضبط شده در آرشیو دارد.

10 ـ بازن،مارسل،1367،تالش منطقه قومی در شمال ایران،ج1،نشر آستان قدس رضوی

11 ـ احمدی،بهرام،1387،کشف شهر باستانی گسکرات در شاندرمن،بهار تالش،ش 20،س5،ص5

12 ـ مسرور ماسالی،فرامرز،1379،نامداران ماسال و شاندرمن،ص 103

13 ـ منفرد،سید مهران،1388،موسیقی تالشی در شاندرمن،تالش،ض ش 48،س 6،ص19

14 ـ در ش 21 نشریه تالش،دی و بهمن 1384 مطلبی با قلم خانم ندا رنجکش در مورد استاد حمیدی منتشر گردید که دقیقا همان مطلب را در کتاب نامداران استاد مسرور بدون کوچکترین تغییر پیدا کردم.متأسفانه خانم رنجکش هیچ نامی از منبع مورد استفاده نیاورده اند.

15 ـ اصلاح عربانی،ابراهیم و دیگران،1387،کتاب گیلان، ج5 ،نشر پژوهشگران ایران،ص1911

16 ـ طرح هادی روستایی شیخ نشین،بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان(با سپاس از همکاریهای آقای علی مجرد عضو شورای اسلامی شیخ نشین)

17 ـ صحرایی،قربان،1381،اماکن زیارتی و سیاحتی شاندرمن،تحقیقات تالش،ش 5و6،س 2،ص 101

18ـ ستوده،منوچهر،1374،از آستارا تا آسترآبا،ج1، نشر آگاه،ص109

19 ـ نوروزی،جبار،1388،ای غم انگیز ترین خوشحالی،تالش،ض ش 48،س 6،ص

 

منبع: وبلاگ شاندرمن ویژه